UKŁADY NARZĄDÓW: POKARMOWY, ODDECHOWY, KRWIONOŚNY, HORMONALNY ||| BUDOWA I PRACA SERCA

1. Wyjaśnij, czym jest narząd?

Narządem określamy zespół tkanek, wzajemnie ze sobą oddziałujących i przystosowanych do spełniania określonej funkcji w organizmie.

2. Co oznacza pojęcie układ narządów?

Układem narządów nazywamy zespół narządów, wchodzących we wzajemne interakcje i spełniających określone zadania w organizmie.

3. Wyjaśnij, co oznacza termin homeostaza?

Mianem homeostazy określa się stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu - takie warunki, w których bez przeszkód mogą zachodzić wszystkie właściwe danemu organizmowi reakcje metaboliczne.

4. Wyjaśnij, czym różni się termin narząd od pojęcia układ narządów.

Narząd jest terminem znacznie węższym i odnosi się jedynie do zespołu współdziałających tkanek spełniających przypisaną im funkcję. Na układ narządów składa się kilka narządów, z których każdy spełnia określoną funkcję, natomiast wszystkie narządy wchodzące w skład określonego układu są odpowiedzialne za realizację określonego procesu życiowego np. oddychania, trawienia.

5. Wymień układy narządów i składające się na nie narządy znajdujące się w organizmie człowieka.

1. układ pokarmowy: przełyk, żołądek, jelita, odbyt, wątroba, trzustka;
2. układ oddechowy: narządy biorące udział w transporcie powietrza: jama nosowa, krtań tchawica, oskrzela; narząd wymiany gazowej - płuca,
3. układ krwionośny: serce, naczynia krwionośne
4. układ hormonalny: gruczoły dokrewne:  szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca, przytarczyce, grasica, trzustka, nadnercza, jądra, jajniki
5. układ wydalniczy: nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa,
6. układ nerwowy: mózg, rdzeń kręgowy, nerwy mózgowe i rdzeniowe; narządy zmysłów: oko, ucho, kubki smakowe, receptory węchu,
7. układ powłokowy: skóra
8. układ rozrodczy: żeński - jajniki, jajowody, macica, pochwa, wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, gruczoły przedsionkowe; męski - jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, przewody wytryskowe, gruczoł krokowy, gruczoł opuszkowo-cewkowy, pręcie, moszna;
9. układ ruchowy: mięśnie, kości.

6. Omów, w jaki sposób dokonuje się integracja i koordynacja funkcji w organizmie człowieka.

Każda z informacji docierających do ośrodków analitycznych musi być odpowiednio zarejestrowana. Koordynacja funkcjonowania milionów komórek budujących ciało ludzkie musi zachodzić sprawnie i szybko. Jest to możliwe dzięki współdziałaniu układu nerwowego, hormonalnego i immunologicznego. Całość współzależności zachodzących pomiędzy tymi trzema układami określa się mianem sieci neuro-immuno-endokrynowej. Przekazywanie informacji ze strony układu nerwowego odbywa się za pomocą przekaźników chemicznych stymulowanych impulsami elektrycznymi. Pozostałe układy również wydzielają właściwe sobie związki modulatorowe. Ogólnie rzecz biorąc zjawisko polegające na przekazywaniu informacji z jednej komórki do innej za pomocą związków chemicznych nazywamy sekrecją. Drogi, za pomocą których owe związki się przemieszczają nazywane są kanałami informacji. Z fizjologicznego punktu widzenia rolę kanału informacji może spełniać połączenie między dwiema komórkami, włókno nerwowe, czy naczynie krwionośne, w którym płynie krew niosąca określone hormony i dostarczająca je do tkanek docelowych.

7. Jakie funkcje biochemiczne oraz fizjologiczne pełnią poszczególne układy narządów.

• układ pokarmowy: umożliwia rozdrabnianie pokarmów, ich trawienie, wchłanianie niezbędnych składników pokarmowych i wydalanie niestrawionych resztek pokarmowych,
• układ oddechowy: zaopatruje organizm w tlen oraz pozwala na usunięcie z niego dwutlenku węgla,
• układ krwionośny: dostarcza do komórek składniki odżywcze, tlen, odbiera od nich szkodliwe metabolity i dwutlenek węgla, stanowi jedno z ogniw scalających ustrój, transportuje hormony, wyrównuje temperaturę w całym ustroju,
• układ rozrodczy: umożliwia realizację jednej z podstawowych funkcji realizowanej przez organizmy żywe, czyli rozmnażania, warunkuje zachowanie ciągłości gatunku,
• układ wydalniczy - pozwala na wydalenie z organizmu szkodliwych metabolitów i nadmiaru wody, odpowiada za zachowanie równowagi wodno-mineralnej w organizmie.

MATERIAŁ ZE STRONY: https://www.bryk.pl/wypracowania/biologia/czlowiek/18968-narzady-oraz-uklady-narzadow-wystepujace-w-organizmie-czlowieka-homeostaza.html

1.  Układ pokarmowy - główne funkcje

Funkcje układu pokarmowego

Poszczególne narządy wchodzące w skład przewodu pełnią różne funkcje. Jednak główną rolą układu pokarmowego nazywanego też trawiennym jest przetworzenie dostarczanego organizmowi pożywienia na proste składniki budulcowe konieczne do utrzymania procesów życiowych. To w nim pokarm przechodzi drogę od spożywania, przez trawienie, wchłanianie po wydalanie niestrawionych resztek.

Budowa układu pokarmowego

Struktura układu pokarmowego mniej lub bardziej różni się u wszystkich gatunków zwierząt. Kręgowce mają go do pewnego stopnia ujednolicony. Szczególne różnice w jego budowie i długości są spowodowane przyjmowanym pokarmem. Przewód pokarmowy zwierząt mięsożernych jest znacznie krótszy niż roślinożernych. U człowieka liczy on ok. 8 metrów, ale w jego skład wchodzą także dodatkowe gruczoły. 

Do układu pokarmowego człowieka zaliczamy: – jamę ustną, – gardło, – przełyk, – żołądek, – jelito cienkie, – jelito grube, – odbyt.

W skład gruczołów pokarmowych wchodzą: – ślinianki, – wątroba, – trzustka.

Jama ustna

Jama ustna jest pierwszą, początkową częścią przewodu. W niej pokarm jest pobierany, rozdrabniany na mniejsze elementy, ponadto następuje tam pierwszy etap trawienia. Przechodząc w budowie układu pokarmowego od ogółu do szczegółu, w samej jamie ustnej można wymienić: zęby stałe, rozdrabniające dostarczane pożywienie, podniebienie oddzielające jamę ustną od nosowej, język, na którego powierzchni umieszczone są receptory, tak zwane kubki smakowe. Warto jeszcze wymienić, znajdujące się między innymi pod językiem, ślinianki produkujące ślinę i zawarty w niej enzym amylazę (umożliwiający wstępne trawienie).

Gardło i przełyk

Gardło jest miejscem styku układu pokarmowego i oddechowego. Zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, które od zewnątrz powleka tkanka łączna, a od wewnątrz pokryte są błoną śluzową. W tym miejscu istotna dla funkcjonowania przewodu pokarmowego jest nagłośnia, chrząstka krtani, uniemożliwiająca trafienie pokarmu do dróg oddechowych. U człowieka gardło przechodzi w przełyk na poziomie 6. kręgu szyjnego, a on kończy się na poziomie 10.-11. kręgu piersiowego. Przełyk pełni wyłącznie funkcję transportową – prowadzi pokarm do żołądka.

Żołądek

Żołądek kształtem przypomina worek zdolny do zwiększania swojej objętości. U człowieka znajduje się on ponad pępkiem. Pokarm, który z przełyku trafia do żołądka, jest w nim poddany działaniu soków żołądkowych. Składają się one z kwasu solnego, enzymów trawiennych, wody, śluzu i soli mineralnych. Trawione pożywienie po 3-4 godzinach kierowane jest do jelit.

Jelita

Są najdłuższą częścią układu pokarmowego. Rozróżniamy jelito cienkie i grube. W pierwszym zachodzi główna część procesu trawienia pokarmów. Do jelita cienkiego przyłączają się przewody z trzustki i wątroby. Podzielone jest ono na trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze oraz jelito kręte. W następnej części przewodu pokarmowego, czyli w jelicie grubym, zachodzi proces zwrotnego wchłaniania wody, witamin i aminokwasów. Z pozbawionych większości wody niestrawionych resztek powstaje kał wydalany przez odbyt, a więc ostatni punkt układu pokarmowego.

Źródło: Ofeminin

2.  Układ oddechowy - główne funkcje

Układ oddechowy - za co odpowiada?

Układ oddechowy służy nam przede wszystkim do oddychania, czyli wymiany gazowej, pomiędzy organizmem, a środowiskiem zewnętrznym. Za jego pomocą pobieramy tlen, którego potrzebuje każda komórka naszego ciała. Bierze on również udział w usuwaniu zbędnych produktów przemiany materii - przede wszystkim dwutlenku węgla.

Drogi oddechowe stanowią także jedną z barier, zapobiegającą przedostawaniu się do organizmu zanieczyszczeń. Pokryte są m.in. nabłonkiem, który wytwarza śluz, zatrzymujący i usuwający z naszego organizm drobinki kurzu czy zarazki. Układ oddechowy bierze również udział w tworzeniu mowy i odbieraniu wrażeń węchowych.

 

Na układ oddechowy składają się górne drogi oddechowe, dolne drogi oddechowe oraz płuca.

Układ oddechowy - budowa górnych dróg oddechowych

Do górnych dróg oddechowych zalicza się jamę nosową, zatoki przynosowe, gardło i krtań.

Jama nosowa dzieli się na trzy ważne obszary:

1.       W przedsionku nosa znajdują się grube włosy, których głównym zadaniem jest wyłapywanie zanieczyszczeń z wdychanego powietrza

2.       Następna w kolei część oddechowa oczyszcza, ogrzewa i nawilża wdychane powietrze.

3.       Położona wewnątrz część węchowa wysłana jest natomiast nabłonkiem węchowym, w którym znajdują się zakończenia nerwu węchowego (receptory węchowe). Choć nabłonek ten zajmuje około 5-6 cm2, pozwala nam na rozróżnienie kilku tysięcy różnych zapachów. Informacje o nich przechodzą następnie do opuszki węchowej (tworu będącego przednią częścią węchomózgowia), która wstępnie rozpoznaje docierający do nas zapach, a później drogą węchową do kory węchomózgowia.

Jamę nosową dzieli na dwie części przegroda nosowa, zbudowana z chrząstki i kości.

Zatoki przynosowe to przestrzenie wypełnione powietrzem, połączone z jamą nosową. Są zwykle parzyste i dzielą się na zatoki: czołowe, klinowe (może być jedna) i szczękowe oraz komórki sitowe. Pełnią one rolę m.in. w nawilżaniu i ogrzewaniu wdychanego powietrza, a także pomagają modulować głos.

Gardło to odcinek, w którym krzyżują się droga oddechowa i pokarmowa. U dorosłego człowieka ma długość około 12-13 cm. Dzieli się na: 

- część nosową (nosogardło), która łączy się z jamą nosową oraz - poprzez trąbkę słuchową - z uchem środkowym, 

- część ustną, łączącą się z jamą ustną,

- część krtaniową, która łączy gardło z krtanią.

Gardło z tchawicą łączy krtań, która bywa czasem zaliczana do dolnych dróg oddechowych. Ma ok. 4-6 cm długości i zbudowana jest ze szkieletu chrzęstnego (na który składa się dziewięć chrząstek) oraz więzadeł i mięśni, które regulują jej położenie oraz uczestniczą w procesie tworzenia dźwięku. Jedna z budujących ją chrząstek - tzw. chrząstka tarczowata - uwydatnia się u mężczyzn w okresie dojrzewania, tworząc jabłko Adama. Inna z chrząstek - nagłośnia - zamyka wejście do krtani, np. podczas połykania pokarmu.

Krtań jest również głównym narządem, służącym do wydawania dźwięków. W jej wnętrzu znajduje się przestrzeń zwaną głośnią, którą tworzą dwie fałdy głosowe (potocznie nazywane strunami głosowymi) oraz szczelina pomiędzy nimi, nazywaną szparą głośni.

Fałdy głosowe zbudowane są z mięśni, więzadeł głosowych, tkanki łącznej, naczyń krwionośnych, nerwów i pokrywającej je błony śluzowej. Gdy milczymy, są rozsunięte na boki, umożliwiając swobodny przepływ powietrza. Gdy mówimy, na przemian bardzo szybko zwierają się i rozwierają, powodując drganie przechodzącego przez nie powietrza. W efekcie powstaje dźwięk, czyli nasz głos. Oprócz strun głosowych, w skład aparatu mowy wchodzi: aparat oddechowy (tchawica, oskrzela, płuca i przepona), który zapewnia przepływ powietrza, aparat fonacyjny, czyli krtań, dzięki której wydajemy dźwięki oraz aparat artykulacyjny, który umożliwia modulowanie głosu i obejmuje wszystkie elementy układu oddechowego powyżej krtani, w tym jamę gardłową, jamę ustną i jamę nosową.

Układ oddechowy - budowa dolnych dróg oddechowych

Dolne drogi oddechowe tworzą tchawica oraz oskrzela i oskrzeliki (czy też drzewo oskrzelowe).

Przedłużeniem krtani jest tchawica, która ma kształt rury o długości ok. 12 cm. Wzmocniona jest 15-20 chrząstkami, o kształcie zbliżonym do podkowy (lub niepełnego pierścienia), dzięki którym się nie zapada. W tchawicy powietrze, które przechodzi do oskrzeli i płuc jest dodatkowo oczyszczane. Tak, jak w większej części układu oddechowego, tutaj również znajdują się liczne komórki kubkowe, które wydzielają śluz, wyłapujący zanieczyszczenia oraz komórki migawkowe, wyposażone w rzęski, które przesuwają śluz (wraz z zanieczyszczeniami) w stronę gardła, gdzie zostaje on odkrztuszony lub połknięty. W błonie śluzowej tchawicy mieszczą się również naczynia włosowate, ogrzewające wdychane powietrze oraz limfocyty i komórki plazmatyczne, produkujące immunoglobuliny IgA, które chronią nas przed infekcjami.

Tchawica rozdziela się na dwa oskrzela główne, które rozgałęziają się, tworząc drzewo oskrzelowe, wchodzące częściowo w obręb płuc. Oskrzela zbudowane są podobnie do tchawicy, a więc z zewnątrz zabezpiecza je struktura zbudowana z tkanki chrzęstnej, wewnątrz zaś wyścieła nabłonek charakterystyczny dla dróg oddechowych, który pomaga usunąć ewentualne zanieczyszczenia, zanim dostaną się one do płuc. Otoczone są również warstwą mięśni gładkich, zwanych błoną Reisessena. Pod wpływem niektórych czynników (np. substancji drażniących) mięśnie te mogą kurczyć się, co jest jednym z czynników, prowadzących do astmy oskrzelowej.

Po wejściu do płuc oskrzela główne rozgałęziają się na oskrzela płatowe. 

Oskrzele główne prawe dzieli się na trzy oskrzela płatowe, wchodzące do płuca prawego, natomiast oskrzele główne lewe na dwa oskrzela płatowe, wchodzące do płuca lewego. Każde z oskrzeli płatowych dzieli się następnie na oskrzela segmentowe i oskrzela międzypłacikowe, a dalej na oskrzeliki.

Oskrzeliki to końcowy element układu oddechowego, który transportuje powietrze bezpośrednio do miąższu płuc. Są to wąziutkie rurki o średnicy ok. 1 mm. Inaczej, niż w oskrzelach, ich ścian nie usztywniają chrząstki. Tworzą je natomiast włókna kolagenowe, a także mięśnie gładkie, których skurcz ogranicza dopływ powietrza do płuc w niektórych chorobach, np. astmie oskrzelowej.

Układ oddechowy - budowa płuc

Ostatnim odgałęzieniem drzewa oskrzelowego są oskrzeliki końcowe, które przechodzą w oskrzeliki oddechowe, a następnie w przewody pęcherzykowe. Wszystkie odgałęzienia jednego oskrzelika końcowego tworzą tzw. gronko płucne, otoczone przez warstwę tkanki łącznej. Kilkanaście gronek tworzy natomiast płacik płucny - podstawowy „segment”, z którego zbudowane są płuca.

Oskrzeliki oddechowe to pierwszy element części oddechowej układu oddechowego. W nich znajdują się już bowiem pęcherzyki płucne, w których zachodzi wymiana gazowa.

Pęcherzyki płucne to podstawowa jednostka, tworząca płuca. Szacuje się, że każdy człowiek ma ich około 300 milionów, a ich łączna powierzchnia może się równać powierzchni dużego mieszkania - ma około 90 m2. To one właśnie odpowiadają za wymianę tlenu i dwutlenku węgla pomiędzy powietrzem, a krwią. Mają kulisty kształt i oddzielone są od siebie przegrodami międzypęcherzykowymi, które stanowią jednocześnie ściany poszczególnych pęcherzyków. W ścianach tych występują przestrzenie - pory międzypęcherzykowe (tzw. pory Kohna), które łączą sąsiadujące ze sobą pęcherzyki.

W środku każdego pęcherzyka znajduje się pusta przestrzeń, którą wyścieła cienki nabłonek, zbudowany z trzech rodzajów komórek:

1.       Pneumocyty typu I odpowiedzialne są za szybki transport gazów pomiędzy wnętrzem pęcherzyka a pokrywającymi go z zewnątrz naczyniami włosowatymi. 

2.       Pneumocyty typu II wytwarzają tzw. surfaktant płucny, który stabilizuje strukturę pęcherzyków. W trakcie wydechu zabezpiecza je przed zapadaniem się, natomiast podczas wdechu umożliwia ich rozszerzanie.

3.       Najrzadziej występujące pneumocyty typu III pełnią zaś funkcję chemoreceptorów - czyli receptorów, rozróżniających substancje chemiczne, takie jak np. tlen. Zarówno na powierzchni nabłonka, jak i w przegrodach znajdują się również makrofagi płucne - „ochroniarze”, którzy zajmują się wyłapywaniem zanieczyszczeń i ich wyprowadzaniem z płuc, w górę układu oddechowego.

Wymiana gazowa pomiędzy wnętrzem pęcherzyka a krwią zachodzi w miejscach, gdzie do ściany pęcherzyka ściśle przylega ściana naczynia włosowatego. Miejsca te noszą nazwę bariery krew-powietrze. Poprzez nią, z wnętrza pęcherzyków do naczyń włosowatych przedostaje się tlen, wiązany przez czerwony barwnik krwi - hemoglobinę (która następnie dostarcza go do każdej komórki ciała). Odwrotnie zaś przesyłany jest dwutlenek węgla. W rezultacie z płuc odpływa krew obfitująca w tlen i pozbawiona dwutlenku węgla, dopływa do nich natomiast krew uboga w tlen i przesycona dwutlenkiem węgla.

Człowiek ma zwykle dwa płuca - prawe i lewe. 

Płuco prawe zbudowane jest z trzech płatów, płuco lewe zaś z dwóch płatów (prawdopodobnie ze względu na sąsiedztwo serca). Każdy z płatów zbudowany jest z segmentów, stworzonych z płacików płucnych. Płaciki zaś zbudowane są z gronek płucnych.

Płuca otoczone są opłucną, a przed urazami chronią je przede wszystkim żebra. Ich wypełnianie oraz opróżnianie (wydech) zawdzięczamy pracy mięśni oddechowych, głównie: mięśni międzyżebrowych oraz przepony - rytmicznie kurczącego się mięśnia, który oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej. Ich skurcz powoduje powiększenie objętość klatki piersiowej, dzięki czemu do płuc zassane zostaje powietrze (wdech). Ich rozluźnienie przyczynia się natomiast do pomniejszenia objętości klatki piersiowej. W efekcie płuca kurczą się, a powietrze z ich wnętrza zostaje wypchnięte na zewnątrz organizmu (wydech).

Dorosły człowiek robi około 20 oddechów na minutę, w jego płucach może zmieścić się natomiast nieco ponad 5 litrów powietrza (to tzw. pojemność całkowita płuc). Około 1,2 litra pozostaje w nich nawet przy najgłębszym wydechu, dzięki czemu płuca się nie zapadają (jest to tzw. objętość zalegająca płuc). Podczas przeciętnego wdechu do płuc dociera około 500 ml powietrza, co nazywamy objętością oddechową. Jeśli natomiast wykonamy maksymalny, głęboki wdech, może do nich dotrzeć nawet około 4 litrów powietrza (tzw. pojemność życiowa). Objętości i pojemności płuc mierzy się za pomocą urządzenia zwanego spirometrem.

Układ oddechowy - najczęstsze dolegliwości

Najczęstsze dolegliwości ze strony układu oddechowego to kaszel i katar (czyli nieżyt nosa). Ten pierwszy to naturalny odruch, który pozwala na usunięcie z organizmu substancji obcych (np. ciał obcych czy pyłów), jak i nadmiaru gromadzącej się w układzie oddechowym wydzieliny. Wywołuje go podrażnienie receptorów kaszlowych - struktur rozlokowanych w całym układzie oddechowym. Najczęściej jest on objawem stanu zapalnego dróg oddechowych, spowodowanego infekcją wirusową lub bakteryjną. Bywa także objawem alergii oraz podrażnienia dróg oddechowych, np. przez dym papierosowy. Może jednak świadczyć o poważniejszych schorzeniach, takich jak gruźlica, koklusz czy nowotwory, ale i chorobach pozapłucnych, np.: chorobie refluksowej przełyku, przewlekłych i ostrych zapaleniach zatok, chorobach ucha wewnętrznego oraz schorzeniach i wadach serca. Z kaszlem, zwłaszcza przewlekłym i męczącym warto zgłosić się do internisty, który zaleci odpowiednie postępowanie lub skieruje nas do specjalisty.

Kichanie od czasu do czasu lub konieczność wydmuchania z nosa zalegającej wydzieliny, to procesy całkowicie naturalne, które pozwalają oczyścić drogi oddechowe z zanieczyszczeń. Czasem jednak odpowiadające za oczyszczanie nosa rzęski nabłonka migawkowego zostają unieruchomione, np. gdy zbyt długo przebywamy w zbyt suchych i przegrzanych pomieszczeniach, wdychamy drażniące substancje, czy zostaniemy zaatakowani przez wirusy i bakterie.

Nieżyt nosa, czyli katar, to objaw stanu zapalnego błon śluzowych. W jego wyniku w naszym nosie pojawia się wydzielina - początkowo wodnista i bezbarwna, która z czasem staje się gęstsza i zmienia kolor. Jeśli katar nie minie sam w przeciągu kilku dni, a zwłaszcza wtedy, gdy się zaostrzy, trzeba udać się do lekarza. Nos, który nie pracuje sprawnie, jest bramą, otwartą dla zanieczyszczeń i zarazków, które mogą zaatakować nasz układ oddechowy.

Częstym towarzyszem kaszlu i kataru bywa także chrypka. Zwykle jej przyczyną jest podrażnienie strun głosowych, np. przez dym papierosowy czy ich nadwyrężenie. Może ona być także efektem infekcji, która dotknęła krtani, ale również raka krtani lub gardła, refluksu żołądkowo-przełykowego czy niedoczynności tarczycy. Jak w przypadku większości dolegliwości, po pomoc do lekarza trzeba zgłosić się, jeśli chrypka towarzyszy nam dłużej niż tydzień, a jeśli towarzyszą jej trudności w przełykaniu czy oddychaniu, warto zrobić to niezwłocznie.

Ból gardła to zwykle skutek infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Nie powinniśmy go jednak lekceważyć, zwłaszcza, jeśli utrzymuje się przez dłuższy czas (utrzymuje się dwa tygodnie lub dłużej). Może to oznaczać chorobę poważniejszą niż zwykłe przeziębienie, w tym: przewlekłe zapalenie gardła, a nawet choroby nerek.

Dolegliwością, która wymaga niezwłocznej wizyty u lekarza są natomiast wszelkie problemy z oddychaniem, w tym duszność czy świszczący oddech. U dziecka mogą one być spowodowane dostaniem się do dróg oddechowych ciała obcego. U dorosłego mogą zaś świadczyć o poważnych schorzeniach, zarówno układu oddechowego, jak i krwionośnego, np. rozedmy płuc, astmy, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc czy niewydolności układu krążenia.

Układ oddechowy - najczęstsze schorzenia

Jednymi z najczęstszych schorzeń układu oddechowego są stany zapalne, które mogą dotykać różnych jego części. Wśród nich można wymienić chociażby zapalenie zatok przynosowych, zapalenie oskrzeli czy zapalenie płuc. Zwykle towarzyszy im kaszel, katar, ale również ból głowy (w zapaleniu zatok charakterystycznym objawem są bóle głowy przy pochylaniu) oraz ból w klatce piersiowej (szczególnie przy zapaleniu płuc). W poważniejszych wypadkach, zwłaszcza gdy pojawia się gorączka oraz ropna wydzielina z dróg oddechowych, konieczne jest zastosowanie antybiotyków. Każde z tych schorzeń wymaga wizyty u lekarza. Nieleczone zapalenie zatok i zapalenie oskrzeli mogą nabrać charakteru przewlekłego. Mamy z nimi do czynienia, kiedy objawy choroby utrzymują się przez kilka miesięcy i często nawracają, przez kilka kolejnych lat. Ich leczenie jest zwykle długotrwałe, drogie i nie zawsze w pełni skuteczne, najlepiej zatem zapobiegać ich rozwojowi.

Większość wywołanych przez wirusy zapaleń górnych dróg oddechowych nazywamy zwykle po prostu przeziębieniem, które często mylimy z grypą. Choć ich objawy są podobne (ból gardła, kaszel, katar, rozbicie, szybkie męczenie się, gorączka), można je rozróżnić. Przeziębienie rozwija się zwykle przez kilka dni, a nasz stan pogarsza się stopniowo. Towarzysząca mu gorączka nie przekracza 38-39 stopni Celsjusza i utrzymuje się najczęściej przez 1-2 dni. Grypa zwykle atakuje nagle, dosłownie „zwalając z nóg” i siejąc w organizmie spustoszenie. Gorączka pojawia się natychmiast i jest wyższa niż przy przeziębieniu - osiąga nawet powyżej 40 stopni Celsjusza. Często towarzyszą jej ogólne rozbicie, bóle stawów, a także ból w klatce piersiowej. Jej powikłaniem może być zapalenie płuc.

Podobne objawy do grypy i przeziębienia u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych (mniej więcej do 25 roku życia) mogą być również oznaką anginy. Bardzo charakterystyczny jest dla niej ból gardła, poważnie utrudniający przełykanie oraz powiększenie węzłów chłonnych. W przypadku anginy ropnej pojawia się również biały lub żółty nalot na migdałkach (skupiskach tkanki limfatycznej, znajdujących się w obrębie początkowego odcinka układu oddechowego, głównie gardła). Choć lekkie przeziębienie łatwo wyleczyć domowymi sposobami, gdy pojawi się gorączka lub wtedy, kiedy podejrzewamy grypę czy anginę, należy udać się do lekarza, który zaleci odpowiednie postępowanie.

Do najczęstszych przewlekłych chorób zapalnych układu oddechowego należy astma oskrzelowa, którą uważa się obecnie za chorobę cywilizacyjną. W wyniku długotrwałego stanu zapalnego dochodzi w niej do nadreaktywności oskrzeli, czyli ich „przesadnego” reagowania nawet na nieszkodliwe czynniki. Objawia się ona: napadami duszności, które pojawiają się przede wszystkim nocą lub nad ranem (ale także po wysiłku fizycznym), świszczącym oddechem, uczuciem ściskania w klatce piersiowej, ale również suchym kaszlem (z gęstą, trudną do odkrztuszenia wydzieliną). W przypadku astmy alergicznej, mogą się również pojawiać: katar, łzawienie spojówek oraz swędzące zmiany skórne. Podejrzewając astmę u siebie lub dziecka udaj się niezwłocznie do lekarza. Obecnie można z nią normalnie żyć, przyjmując leki przeciwzapalne oraz - w razie wystąpienia napadu astmy (czyli napadu duszności) – leki rozszerzające oskrzela. Nieleczona może natomiast prowadzić do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc i wszelkich jej powikłań.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), to obok choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu jedna z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Większość chorych to osoby, które paliły lub palą papierosy. Jej źródłem jest przewlekły stan zapalny, wywołany najczęściej przez takie czynniki drażniące, jak dym papierosowy czy zanieczyszczenia środowiska. Na jego podłożu rozwija się choroba, która z czasem uszkadza płuca (prowadząc do rozedmy płuc, czyli uszkodzenia pęcherzyków płucnych) i pogarsza ich funkcjonowanie. Jej typowym objawem jest uporczywy kaszel, pojawiający się zwykle w ciągu dnia, któremu towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny. Choremu doskwiera również duszność (trudność ze złapaniem powietrza), która początkowo pojawia się jedynie po wysiłku, później zaś także w trakcie spoczynku. Osoba chora na POChP powinna przebywać pod stałą opieką lekarza pulmonologa i stale przyjmować zalecane leki, a także bezwzględnie rzucić palenie. Nieleczone, schorzenie to prowadzi do całkowitej niewydolności oddechowej.

Rak płuca (także rak oskrzela) to najczęstszy nowotwór złośliwy, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Zwykle atakuje po 60 r ż., chociaż zapadają na niego również osoby w średnim wieku. Co roku staje się on przyczyną śmierci ponad 22 000 naszych rodaków. Eksperci od lat alarmują, że ryzyko zachorowania jest szczególnie wysokie wśród palaczy. Badania profilaktyczne powinny wykonywać szczególnie te osoby, które palą papierosy w dużych ilościach lub od dłuższego czasu, zwłaszcza powyżej 20-30 lat. Warto pamiętać, że początkowo może on nie dawać żadnych objawów, a kiedy się one pojawią, może być już za późno na skuteczne leczenie.

Zaalarmować powinny nas takie objawy, jak utrzymujący się od 2-3 tygodni kaszel (a także każda zmiana jego charakteru), duszność (brak tchu, uczucie niemożności zaczerpnięcia oddechu), krwioplucie, częste infekcje dróg oddechowych, przewlekłe zmęczenie, niewyjaśniona utrata masy ciała oraz bóle w klatce piersiowej. Po ukończeniu 50 r. ż., zwłaszcza, jeśli palimy naprawdę dużo (tj. ok 2 paczek papierosów dziennie), warto co roku zgłosić się na badania. Najskuteczniejszą metodą wykrywania zmian nowotworowych w płucach jest obecnie tomografia komputerowa. Wcześnie wykryty, rak płuca daje szanse na wyleczenie. Niestety zwykle wykrywa się go w bardziej zaawansowanych stadiach. Na wczesnym etapie choroby najlepszą metodą jest leczenie operacyjne. Im jest ona bardziej zaawansowana, stosuje się również chemioterapię i radioterapię lub ich połączenie.

Układ oddechowy - kto go wyleczy?

Działem medycyny, który zajmuje się diagnostyką i leczeniem chorób układu oddechowego jest pulmonologia.

Diagnozowaniem i leczeniem narządów głowy i szyi, które są częściami układu oddechowego - w tym nosa, krtani i gardła - zajmuje się także otolaryngologia (zwana też laryngologią). Lekarz laryngolog (otolaryngolog), oprócz leczenia farmakologicznego, wykonuje również zabiegi - zarówno endoskopowe (np. usunięcie ciała obcego z dróg oddechowych), jak i chirurgiczne.

W obręb otolaryngologii zaliczamy foniatrię - dział zajmujący się diagnozą i leczeniem problemów i schorzeń narządu mowy. Porady lekarza foniatry można zasięgać na przykład w przypadku chorób krtani, nieprawidłowego funkcjonowania strun głosowych, czy zbyt długo utrzymującej się chrypki.

Nauką, która zajmuje się kształtowaniem właściwej mowy oraz usuwaniem wad wymowy jest z kolei logopedia. Logopeda zajmuje się m.in. takimi zaburzeniami mowy, jak jąkanie, ale również może wspierać innych specjalistów w terapii takich schorzeń, jak np.: choroba Parkinsona, afazja, rozszczepienie podniebienia czy porażenie mózgowe.

Źródło: http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,140283,19744225,uklad-oddechowy-budowa-funkcje-i-najczestsze-choroby.html

3.  Układ krwionośny- główne funkcje

Układ krwionośny (krążenia) - rola w organizmie

Układ krwionośny zajmuje się w naszym ciele transportem wszystkich niezbędnych substancji. Krążąca w nim krew rozprowadza po całym organizmie tlen, substancje odżywcze, wodę, hormony, itp. Z tkanek odprowadza natomiast wszelkie metabolity, w tym na przykład dwutlenek węgla, które następnie trafiają do miejsc, z których są wydalane poza ustrój.

Układ krwionośny (krążenia) - budowa

Układ krwionośny składa się z serca oraz naczyń krwionośnych. Z tego powodu nazywa się go także układem sercowo-naczyniowym. Naczynia te tworzą zamknięty system rozgałęziających się przewodów, transportujących krew. Tętnice wyprowadzają krew z serca i niosą ją do wszystkich tkanek ciała. Cieniutkie naczynia włosowate (inaczej kapilary) pozwalają na wyminę substancji - na przykład tlenu - z otaczającymi tkankami. Z kolei żyły to naczynia, które doprowadzają krew z powrotem do serca.

Krew krąży w naszym organizmie w dwóch obiegach. Obieg mały (inaczej obieg płucny), pozwala zaopatrzyć krew w tlen, natomiast obieg duży (obwodowy, systemowy), rozprowadza utlenowaną krew do wszystkich komórek ciała.

Układ krwionośny (krążenia) - budowa i praca serca <3

Serce to główny narząd układu krwionośnego, odgrywający rolę pompy, bezustannie przetaczającej krew w organizmie. Szacuje się, że średnio w ciągu minuty przepływa przez nie około 5 litrów krwi, czyli dokładnie tyle, ile znajduje się w całym naszym ciele. Położone jest mniej więcej pośrodku klatki piersiowej, pomiędzy dwoma płucami.

Zbudowane jest z czterech głównych części. Dwie górne, to przedsionki serca, dwie dolne zaś, to komory serca.

Z przedsionka prawego uboga w tlen krew trafia do prawej komory, która wyrzuca ją następnie do rozgałęziającej się tętnicy płucnej (pnia płucnego), prowadzącej do płuc. W naczyniach krwionośnych otaczających płuca krew oddaje dwutlenek węgla, zabiera zaś tlen. Utlenowana krew wraca czterema żyłami płucnymi do lewego przedsionka serca, a następnie do lewej komory. Ta tłoczy zaś krew do tętnicy głównej (aorty), która rozprowadza ją po całym ciele. Pozbawiona tlenu krew wraca do prawego przedsionka dwoma głównymi żyłami. 

Żyła główna górna doprowadza krew z głowy, ramion i górnej części tułowia. Natomiast żyła główna dolna transportuje do serca krew z dolnej części tułowia, trzewi i kończyn.

Przedsionki oddzielone są od komór przegrodą przedsionkowo-komorową, w której znajdują się sprężyste twory z tkanki łącznej zbitej i włókien kolagenowych, zwane zastawkami. Podczas skurczu komór zamykają się one, uniemożliwiając cofanie się krwi do przedsionków. Zastawka w prawej części serca (czyli prawym sercu) składa się z trzech płatków, dlatego zwie się ją zastawką trójdzielną. Natomiast zastawkę w lewej części serca (czyli lewym sercu) tworzą tylko dwa płatki, stąd nazwa - zastawka dwudzielna (lub zastawka mitralna). Pomiędzy komorami a ujściami tętnicy płucnej i aorty także znajdują się zastawki, zwane zastawkami półksiężycowatymi.

Serce znajduje się w worku zbudowanym z dwóch warstw tkanki łącznej, zwanym osierdziem. Pomiędzy nim a sercem mieści się jama osierdziowa, wypełniona płynem surowiczym, który zapobiega tarciu ścian osierdzia i pracującego serca. Samo serce pokryte jest z zewnątrz nasierdziem, a wewnątrz wyścielone wsierdziem. Jego właściwa część, to natomiast śródsierdzie, które tworzą: szkielet serca, mięsień sercowy oraz układ bodźcowo-przewodzący serca.

Szkielet serca, zbudowany z tkanki łącznej zbitej, to struktura podtrzymująca pozostałe jego części. W jego skład wchodzą: pierścienie włókniste, oddzielające przedsionki od komór oraz otaczające ujścia serca, trójkąty włókniste oddzielające od siebie pierścienie, a także przegroda błoniasta, która leży pomiędzy komorami.

Włókna mięśnia sercowego różnią się nieco od włókien pozostałych mięśni w organizmie. Podobnie, jak w mięśniach szkieletowych, występuje w nich charakterystyczne poprzeczne prążkowanie, jednak w przeciwieństwie do nich nie są one ułożone regularnie ale rozgałęzione, tworząc swego rodzaju sieć. W przeciwieństwie do pozostałych mięśni, serce nigdy się nie męczy, ale przy okazji również nie jest w stanie zregenerować się po urazie. Jeśli do niego dojdzie, na sercu pozostają blizny, które upośledzają jego działanie.

W odróżnieniu od pozostałych mięśni, mięsień sercowy kurczy się w odpowiedzi na pobudzenie wytworzone przez własne komórki, zwane komórkami rozrusznikowymi, które wchodzą w skład tzw. układu bodźcowo-przewodzącego serca. Jest on oddzielony od pozostałych „roboczych” mięśni cienką warstwą tkanki łącznej. Za rozpoczęcie każdego cyklu pracy serca odpowiada węzeł zatokowo-przedsionkowy, znajdujący się w tylnej ścianie prawego przedsionka. Od niego pobudzenie biegnie przez węzeł przedsionkowo-komorowy, a następnie pęczek Hissa (pęczek przedsionkowo-komorowy), który biegnie w przegrodzie przedsionkowo-komorowej i rozgałęzia się na dwie odnogi - prawą i lewą. Ich końcowe odgałęzienia - włókna Purkinjego - dochodzą zaś do mięśni „roboczych” obu komór.

Cykl pracy serca ma kilka etapów. W pierwszym, który nazywa się pauzą, mięsień sercowy jest rozluźniony, a krew wpływa z żył do przedsionków i komór. Następujący po niej skurcz przedsionków powoduje, że do komór „dopychana” jest dodatkowa porcja krwi. Gdy ciśnienie w komorach wzrasta powyżej ciśnienia w przedsionkach zamykają się zastawki przegrody przedsionkowo-komorowej - trójdzielna i dwudzielna. Następnie kurczą się ściany komór, wypychając krew do aorty i tętnicy płucnej. Gdy ciśnienie w komorach spadnie, zamykają się zastawki półksiężycowate. Komory następnie rozkurczają się, a gdy ciśnienie w nich spadnie poniżej ciśnienia w przedsionkach, zastawki przedsionkowo-komorowe ponownie się otwierają i cykl zaczyna się od początku. U dorosłego człowieka serce bije (czyli kurczy się) około 70 razy na minutę (to właśnie tętno lub puls), choć przy dużym wysiłku fizycznym może uderzać nawet dwa razy częściej.

Ciśnienie tętnicze, czyli ciśnienie krwi, to siła, z jaką krew oddziałuje na naczynia krwionośne. Z najwyższym ciśnieniem skurczowym mamy do czynienia, gdy serce - kurcząc się - wtłacza krew do tętnic. W czasie rozkurczu serca pojawia się zaś najniższe ciśnienie rozkurczowe. Wartości ciśnienia wyrażane są w milimetrach słupa rtęci (mm Hg). Za optymalne uznaje się 120/80 mm Hg, gdzie pierwsza z wartości to ciśnienie skurczowe, a druga oznacza ciśnienie rozkurczowe. Ciśnienie krwi zależy od poziomu aktywności - w trakcie odpoczynku (np. w nocy) jest niższe nawet o 20%, natomiast podczas aktywności fizycznej może znacznie wzrastać.

Układ krwionośny (krążenia) - budowa naczyń krwionośnych

Tętnice to naczynia krwionośne, które prowadzą krew z serca do innych narządów ciała. W trakcie pracy tętnią, czyli pulsują, zgodnie z rytmem serca. Zbudowane są zwykle z kilku różnych warstw, stworzonych z tkanki łącznej, komórek mięśniowych i włókien kolagenowych.

Ze względu na ich wielkość i budowę wyróżnia się trzy główne rodzaje tętnic: 

1.       Tętnice sprężyste to największe naczynia o średnicy powyżej 1 cm. Mają dosyć grube i wytrzymałe ściany, co pozwala im przyjąć krew wypychaną z serca pod dużym ciśnieniem. Zalicza się do nich: aortę, pień płucny (tętnicę płucną prawą i tętnicę płucną lewą), pień ramienno-głowowy, tętnice szyjne wspólne, tętnice podobojczykowe oraz tętnice biodrowe wspólne. 

2.       Średnie tętnice mięśniowe mają średnicę od 100 m do 1 cm. Są odgałęzieniami tętnic sprężystych i mają od nich cieńsze ściany.

3.       Najmniejsze są zaś tętniczki (tętnice małe lub arteriole) o średnicy poniżej 100 m. Choć są małe, mają dosyć grubą warstwę mięśniową, co pozwala na regulację ciśnienia krwi. Tętniczki przechodzą następnie w naczynia przedwłosowe (inaczej metarteriole) o niewielkiej średnicy, które stanowią łącznik z naczyniami włosowatymi.

Naczynia włosowate (inaczej włośniczki) o średnicy około 7-10 m oplatają narządy i docierają do większości tkanek, umożliwiając wymianę substancji pomiędzy nimi a krwią. Dzięki ich cienkim ściankom z tkanek do krwi i odwrotnie przedostają się gazy, substancje odżywcze, hormony, a także produkty przemiany materii. Wymianie tej sprzyja wolny przepływ krwi przez te najmniejsze naczynia krwionośne. Zwykle łączą one tętnice z żyłami, jednak w naszym organizmie można spotkać również inne połączenia. Gdy tętniczka rozgałęzia się na kapilary, które przechodzą w następną tętniczkę jest to tzw. sieć dziwna (lub sieć cudowna). Zespolenia takie występują na przykład w nerce, zapewniając odpowiednie ciśnienie dla zachodzącej w niej filtracji. Z kolei połączenie żylno-żylne, to tak zwany układ wrotny (występują na przykład w wątrobie).

Żyły to naczynia krwionośne transportujące krew do serca. W obiegu małym (płucnym) dostarczają do niego krew utlenowaną, natomiast w dużym (obwodowym), krew odtlenowaną. Krew płynie w nich między innymi dzięki skurczom mięśni szkieletowych i pracy zastawek żylnych (czyli tzw. pompy żylno-mięśniowej), a także różnicom ciśnienia, za które odpowiada przede wszystkim praca lewej komory serca. Ich ściany są cieńsze i bardziej wiotkie od tętnic, głównie przez to, że prowadzona przez nie krew ma niższe ciśnienie. Ze względu na średnicę można podzielić je na: żyły duże, żyły średnie i małe oraz żyłki.

Do żył dużych o największej średnicy zalicza się przede wszystkim żyłę główną górną, żyłę dolną oraz żyłę wrotną (która doprowadza krew do wątroby), ale również naczynia dochodzące bezpośrednio do nich. W żyłach średnich i małych znajdują się zastawki. Zastawki żylne, to fałdy, zbudowane z błony wewnętrznej żyły i otoczone mięśniami gładkimi. Zamykają się pod wpływem siły ciężkości krwi, uniemożliwiając jej cofanie się. Najwięcej ich jest w kończynach dolnych, czyli tam, gdzie najdalej do serca i ciśnienie krwi jest najniższe. Najmniejsze z żył, czyli żyłki, o średnicy około 20-30 m, łączą się natomiast z naczyniami włosowatymi.

Układ krwionośny (krążenia) - skład krwi

Krew jest płynem ustrojowym a właściwie płynną tkanką, która krąży w naszym ciele za pośrednictwem serca i naczyń krwionośnych. Dorosły człowiek ma jej średnio od 5 do 5,5 litra. W około 45% składa się ona z komórek krwi, a w 55% z płynnego osocza (stworzonego głównie z wody, ale także białek, cukrów, tłuszczów i witamin), w którym są one zawieszone. Stosunek objętości krwinek do osocza to tzw. hematokryt.

Komórki krwi powstają z podziału krwiotwórczych komórek macierzystych w efekcie procesu hemopoezy (krwiotworzenia), zachodzącego w szpiku kostnym. Możemy podzielić je na trzy główne grupy: erytrocyty, leukocyty i trombocyty.

Erytrocyty, czyli krwinki czerwone lub czerwone ciałka, to główny składnik krwi, któremu zawdzięcza ona swój kolor. W 1 mm3 krwi osoby dorosłej jest ich od 4,5 do nawet 5 milionów. Są okrągłe i wklęsłe z obydwu stron, a ich podstawowym budulcem jest hemoglobina - białko, które ma zdolność wiązania cząsteczek tlenu. Każda krwinka żyje około 120 dni, po czym jest eliminowana m.in. w śledzionie.

Leukocyty, nazywane również krwinkami białymi lub białymi ciałkami, nie mają barwnika, a za to posiadają zdolność ruchu. W 1 mm3 krwi dorosłego człowieka jest ich ok. 5-9 tysięcy. Leukocyty można podzielić na dwie grupy: granulocyty (neutrofile, eozynofile i bazofile) oraz agranulocyty (limfocyty i monocyty). Ich podstawową funkcją jest ochrona organizmu przed zagrożeniami, w tym np. udział w procesach zapalnych, neutralizacja drobnoustrojów, niszczenie komórek nowotworowych i produkcja przeciwciał.

Trombocyty, czyli płytki krwi, mają kształt strzępków. Ich głównym zadaniem jest udział w procesach krzepnięcia krwi oraz ochrona naczyń krwionośnych przed uszkodzeniami, w tym np. tworzenie skrzepów, które tamują krwawienie.

Układ krwionośny (krążenia) - najczęstsze dolegliwości

Choć część schorzeń układu krążenia może się rozwijać bezobjawowo, zazwyczaj dają nam one o sobie znać. Niektóre oznaki bagatelizujemy, składając je na karb przemęczenia czy niewłaściwego trybu życia. Warto jednak zgłaszać je lekarzowi pierwszego kontaktu i regularnie badać ciśnienie tętnicze, a raz w roku wykonywać również morfologię (badanie krwi), by w porę wychwycić wszelkie odchylenia od normy.

Do objawów, które powinny zwrócić naszą uwagę, zaliczyć można przede wszystkim:

- zaburzenia rytmu pracy serca (określane zwykle jako nieregularne bicie serca, palpitacje), 

- ból w klatce piersiowej,

- duszność, 

- zawroty głowy i omdlenia,

- obrzęki i sinienie.

Zaburzenia rytmu pracy serca, czyli arytmia, to stan, w którym serce bije pracuje niemiarowo (jego skurcze nie są regularne). Choć za ich pojawieniem się może stać działanie niektórych leków, bywają efektem poważnych chorób (zwłaszcza układu krwionośnego). Mogą być również bardzo niebezpieczne dla życia i wymagają konsultacji lekarza. Zalicza się do nich przede wszystkim: częstoskurcz, rzadkoskurcz, skurcz dodatkowy, trzepotanie i migotanie.

Częstoskurcz, czyli tachykardia, to stan, w którym serce bije zbyt szybko - około 100 uderzeń na minutę i więcej.

Rzadkoskurcz (inaczej bradykardia), to z kolei zbyt wolna praca serca - gdy bije ono poniżej 60 razy na minutę.

Skurcz dodatkowy (ekstrasystolia), jak wskazuje nazwa, to dodatkowe uderzenie serca. W przypadku trzepotania, serce kurczy się co prawda regularnie, ale zbyt szybko - od 220 do nawet 350 uderzeń na minutę (w skrócie: bpm). 

Migotanie to z kolei zarówno nieregularne, jak i zbyt szybkie bicie serca.

Migotanie przedsionków to najczęstsza postać arytmii, pojawiająca się zwykle u osób powyżej 65 roku życia, i niekiedy przebiegająca bezobjawowo. Choć zasadniczo nie zagraża bezpośrednio życiu (o ile komory nadal pracują prawidłowo), może być przyczyną groźnych powikłań i wymaga konsultacji lekarza.

Bardzo niebezpieczne jest natomiast migotanie komór, które - jeśli nie zostanie przerwane w ciągu kilku minut, poprzez defibrylację, powoduje uszkodzenie mózgu i śmierć.

Do popularnych dolegliwości naczyń krwionośnych należą z kolei żylaki kończyn dolnych, którym towarzyszy często uczucie ciężkości nóg oraz obrzęki. Przyczyn ich powstawania upatruje się zwykle w niewydolności zastawek żylnych, ale również w zakrzepicy. Z chorobą żylakową, czyli przewlekłą niewydolnością żylną, mamy do czynienia wtedy, gdy zmiana obejmuje długie odcinki żył, a dodatkowo pojawiają się takie objawy, jak bóle i kurcze.

Układ krwionośny (krążenia) - najczęstsze schorzenia

Choroby układu krążenia to w Polsce (ale również innych krajach rozwiniętych), jedna z najczęstszych przyczyn zgonów. Zwykle „zabijają” dwa razy więcej osób niż nowotwory.

Tym, które dotyka nas najczęściej jest nadciśnienie tętnicze. Według szacunków cierpi na nie około 1/3 populacji. Mówimy o nim wtedy, gdy przynajmniej w dwóch pomiarach, dokonywanych podczas dwóch różnych wizyt u lekarza, ciśnienie tętnicze jest wyższe lub równe 140/90 mm Hg. W większości przypadków (ok. 90-95%) jest to tak zwane nadciśnienie pierwotne, czyli takie, którego przyczyn nie można określić. Zwykle jego występowanie wiąże się z: nadwagą (szczególnie otyłością brzuszną), zaburzeniami lipidowymi (wysoki poziom cholesterolu frakcji HDL i trójglicerydów), nadużywaniem soli w codziennej diecie, paleniem papierosów, nadmiernym spożyciem alkoholu, ale również czynnikami genetycznymi. Ponieważ choroba rozwija się najczęściej bezobjawowo, ważne jest regularne badanie ciśnienia tętniczego. Najlepszą metodą profilaktyki oraz leczenia schorzenia jest zdrowy tryb życia, w tym zwłaszcza prawidłowa, aktywność fizyczna i regulacja masy ciała. Konieczne bywa również przyjmowanie leków obniżających ciśnienie. Nieleczone lub leczone nieprawidłowo nadciśnienie tętnicze prowadzi do groźnych powikłań, w tym m.in.: zaburzeń rytmu pracy serca, choroby wieńcowej, niewydolności mięśnia sercowego, zawału serca, a także niewydolności nerek czy udaru mózgu.

Wbrew pozorom zbyt niskie ciśnienie tętnicze (wynoszące 100/60 mm Hg i mniej), czyli inaczej niedociśnienie tętnicze lub hipotonia, to również powód do niepokoju. Choć zwykle jest niegroźne, może być efektem poważnych schorzeń, w tym: zaburzeń rytmu pracy serca, choroby Parkinsona, a także niedoczynności kory nadnerczy, przysadki lub tarczycy, które wymagają konsultacji lekarza.

Kolejną częstą chorobą układu krwionośnego jest miażdżyca, w wyniku której - w ścianach naczyń krwionośnych odkładają się złogi cholesterolu. W efekcie ich wapnienia dochodzi do uszkodzeń i tworzenia się zakrzepów. Powstająca blaszka miażdżycowa stopniowo zamyka światło naczynia, co może skutkować niedokrwieniem przypisanego do niej narządu. Choć przyczyny tej choroby wciąż nie są do końca znane, uważa się, że na jej rozwój - tak, jak w przypadku nadciśnienia - znacznie wpływa niezdrowy tryb życia (w tym bogata w tłuszcze dieta, brak ruchu, otyłość, palenie papierosów i nadużywanie alkoholu). Objawami, pojawiającymi się zwykle w zaawansowanym stadium są bóle w klatce piersiowej - szczególnie ból za mostkiem, promieniujący do lewego ramienia lub ręki (tzw. ból wieńcowy), a także kołatanie serca, uczucie dławienia lub duszności, nudności, drętwienie rąk, zawroty głowy i omdlenia, zwiastujące chorobę niedokrwienną serca.

Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca), to - obok nadciśnienia tętniczego - jedna z najczęstszych przyczyn śmierci w krajach rozwiniętych. Spowodowana jest zbyt małą ilością tlenu, docierającą do komórek mięśnia sercowego. Zazwyczaj jej przyczyną jest zwężenie światła naczyń krwionośnych - efekt miażdżycy. Najczęściej atakuje mężczyzn w średnim i starszym wieku, choć coraz częściej jej ofiarą padają również panie w okresie menopauzy. Objawia się bólem zamostkowym promieniującym do lewego ramienia lub ręki (tzw. ból wieńcowy), kołataniem serca, uczuciem dławienia lub duszności - zwłaszcza po wysiłku (czytaj również: Dusznica bolesna), nudnościami, a także drętwieniem rąk i zawrotami głowy. Diagnozuje się ją m.in. w oparciu o badanie elektrokardiograficzne (EKG), morfologię, badanie ciśnienia tętniczego a czasem także koronarografię. Leczenie zależy natomiast od stopnia zaawansowania schorzenia. Lekkie nieprawidłowości można czasem zwalczyć z pomocą zmiany trybu życia (podobnie, jak w przypadku nadciśnienia). Często jednak konieczne jest wprowadzenie farmakoterapii (azotany - np. nitrogliceryna, antagoniści wapnia oraz beta-adrenolityki), a czasem również leczenie operacyjne, w tym angioplastyka lub wszczepienie by-passów (tzw. pomostowanie aortalno-wieńcowe, CABG). Nieleczona lub leczona nieprawidłowo, choroba wieńcowa może prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu.

Zawał mięśnia sercowego, potocznie zwany zawałem serca lub atakiem serca, to martwica mięśnia sercowego, która jest efektem jego niedostatecznego ukrwienia. Zazwyczaj winna jest choroba miażdżycowa, która „zatyka” naczynia krwionośne, doprowadzające krew do serca. W wyniku niedokrwienia komórki mięśniowe najpierw przestają się prawidłowo kurczyć, a później obumierają, w ich miejscu zaś z czasem powstaje blizna. Objawy zawału to przede wszystkim silny ból w klatce piersiowej, gniotący lub piekący, zwykle umiejscowiony za mostkiem (czasem mylony ze zgagą), rozlany i promieniujący do lewego ramienia i ręki (choć nie zawsze), a także trudności z oddychaniem, nudności, wymioty, czy też bardzo duże zmęczenie, silne pocenie się i niepokój. Pomoc najlepiej wezwać niezwłocznie, a na pewno wtedy, gdy ból utrzymuje się dłużej niż 15 minut. Im szybciej wdrożone zostanie leczenie, tym większy obszar serca można uratować. Samo leczenie polega zwykle na połączeniu farmakoterapii (w tym podawaniu leków przeciwzakrzepowych, obniżających poziom cholesterolu oraz beta-blokerów) oraz metod zabiegowych - zwłaszcza angioplastyki tętnic wieńcowych lub założenia by-passów.

Udar mózgu to inaczej zawał mózgu lub udar niedokrwienny mózgu. Podobnie, jak w przypadku zawału serca polega on na niedostatecznym ukrwieniu części mózgu, w efekcie miażdżycy naczyń doprowadzających do niego krew. Objawy zależą od tego, jaka część mózgu została zajęta, np. jeśli jest to kora ruchowa, pojawiają się zwykle niedowłady, a w przypadku kory wzrokowej - problemy z widzeniem, itp. Tak, jak zawał udar mózgu wymaga jak najszybszego wezwania fachowej pomocy i podjęcia leczenia. Chory niezwłocznie otrzymuje leki trombolityczne, czyli takie, które rozpuszczają skrzepy, zatykające naczynia krwionośne. Skrzepy usuwa się również mechanicznie (tzw. mechaniczna trombektomia), wprowadzając przez cewnik umieszczony w tętnicy udowej, specjalne urządzenie, przypominające korkociąg, z pomocą którego wyciąga się je z naczyń.

Do wad serca zalicza się wszelkie nieprawidłowości w jego budowie. Zazwyczaj dzieli się je na wrodzone (diagnozowane u około 1% noworodków) i nabyte. Nieleczone mogą powodować niewydolność serca, a nawet śmierć.

Układ krwionośny (krążenia) - choroby krwi

Wszelkie nieprawidłowości w ilości poszczególnych komórek krwi mogą się poważnie odbijać na naszym zdrowiu. Przy tym niekorzystny jest zarówno ich niedobór, jak i nadmiar. Zazwyczaj towarzyszą im zaburzenia krwawienia (np. przedłużające się miesiączki, częste krwotoki z nosa) lub krzepliwości.

Najpopularniejsza jest niedokrwistość, czyli anemia, która może wynikać zarówno ze zbyt małej ilości erytrocytów lub hemoglobiny, jak zbyt niskiego hematokrytu. Objawia się bladością skóry, przewlekłym zmęczeniem i osłabieniem, problemami z koncentracją. Na podstawie badań laboratoryjnych ustala się przyczynę dolegliwości, a następnie uzupełnia niedobory lub stosuje odpowiednie leki, jeśli jest ona wynikiem schorzeń innych narządów.

Bardziej niebezpieczna od niedokrwistości może być jednak nadkrwistość (erytrocytoza). Wzrost poziomu erytrocytów we krwi bywa bowiem objawem przewlekłych chorób płuc, wad serca, choroby Vaqueza (czerwienicy prawdziwej), a także niektórych nowotworów.

Spadek liczby leukocytów (leukopenia), jest najczęściej efektem przebytego przeziębienia lub grypy, a także zatrucia toksynami oraz niedożywienia. Rzadziej bywa rezultatem poważniejszych schorzeń, w tym: gruźlicy, nadczynności tarczycy, przewlekłej choroby wątroby, białaczki czy zakażenia wirusem HIV i AIDS. Leukopenię diagnozuje się często z pomocą morfologii. Jeśli nie uda się określić przyczyny leukopenii, podaje się leki steroidowe oraz witaminy, a w rzadkich wypadkach stosuje chemioterapię.

Nadmiar białych krwinek (leukocytoza) to najczęściej wynik infekcji, stanu zapalnego, urazów, ale również reakcji alergicznej, a nawet białaczek. Tak, jak w przypadku leukopenii, nie leczy się zazwyczaj samej leukocytozy, tylko chorobę, która do niej doprowadziła.

Jeśli w naszym organizmie jest ich zbyt mało płytek krwi, mamy do czynienia z małopłytkowością, jedną z najczęściej występujących skaz krwotocznych. Niejednokrotnie rozwija się ona wraz z innym schorzeniem układu krążenia, a także AIDS, czy chorobami autoimmunologicznymi. Objawia się nadmiernymi krwawieniami, np. z nosa, dziąseł, ale również bardzo obfitymi miesiączkami. Płytek krwi jest naprawdę mało konieczne może się okazać leczenie farmakologiczne lub nawet splenektomia, czyli usunięcie śledziony.

Zbyt duża ilość płytek krwi, czyli trombofilia (lub trombocytoza), zwana także nadkrzepliwością lub zakrzepicą, to również niebezpieczny stan. Tworzące się w jej wyniku zakrzepy (najczęściej w kończynach dolnych, ale nie tylko), mogą zamykać światło naczyń krwionośnych, blokując przepływ krwi i powodując ból, zaczerwienienie oraz wzrost temperatury w miejscu, w którym wystąpił zakrzep. Jeśli skrzep taki oderwie się i popłynie wraz z np. do płuc, może skutkować zatorem tętnicy płucnej, a w efekcie nawet zatrzymaniem krążenia i śmierci.

Problemy z krzepliwością krwi, w tym trudne do zatamowania krwawienia oraz siniaki, to również oznaka hemofilii - choroby genetycznej, w której organizm nie wytwarza białek, tworzących trwałe skrzepy. Wbrew popularnym przekonaniom, w większości wypadków chorzy na hemofilię prowadzą normalne życie i nie są zamknięci w domu. Chorobę z powodzeniem kontroluje się, podając okresowo lub regularnie brakujące czynniki krzepnięcia.

Jednym z najczęstszych nowotworów układu krwiotwórczego (zaliczanych również do nowotworów układu chłonnego) są białaczki szpikowe, które atakują szpik kostny i powodują nadmierne namnażanie białych krwinek. Przewlekła białaczka szpikowa dotyka zwykle osób po 50 roku życia. Początkowo przebiega łagodnie, jednak z czasem może zaostrzyć się, zagrażając życiu chorego. Zazwyczaj da się ją kontrolować, za pomocą leków, a niektóre farmaceutyki nowej generacji dają nawet nadzieję na remisję Niestety u niektórych osób konieczne może się okazać wdrożenie chemioterapii, a nawet transplantacja (przeszczep) szpiku kostnego.

O wiele groźniejsze są ostre białaczki szpikowe. Są to nowotwory złośliwe i szybko postępujące, które bez leczenia powodują śmierć chorego w ciągu kilku tygodni. Leczy się je przede wszystkim z użyciem chemioterapii, niekiedy jednak wymagają leczenia operacyjnego - polegającego zazwyczaj na usunięciu śledziony (splenektomia), a czasem także przeszczepie szpiku. Szpik może również atakować szpiczak mnogi - nowotwór nawrotowy o złych rokowaniach, który uszkadza strukturę kości. Objawia się przede wszystkim osłabieniem i bólami kostnymi, a także częstymi złamaniami oraz zaburzeniem krzepliwości krwi. Leczy się go głównie chemioterapią, choć czasem potrzebna bywa również radioterapia.

Układ krwionośny (krążenia) - kto go wyleczy?

Działem medycyny, który zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem schorzeń układu krwionośnego, jest głównie kardiologia. Wspiera ją jednak zarówno angiologia, flebologia, jak i hipertensjologia. 

Źródło: http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,140283,19791778,uklad-krwionosny-krazenia-budowa-funkcje-i-najczestsze.html

4.  Układ dokrewny (hormonalny) - główne funkcje

Układ dokrewny kontroluje i koordynuje wiele komórek w różnych częściach naszego organizmu. Działa on zwykle „na zlecenie” układu nerwowego, stąd często łączy się je pod wspólną nazwą - układ neuroendokrynny. Razem odpowiadają one za homeostazę organizmu (czyli stabilność jego środowiska wewnętrznego), w tym np. regulują poziom glukozy we krwi.

Układ dokrewny działa za pomocą hormonów. Hormony to substancje chemiczne, które oddziałują na tkanki organizmu, np. regulując ich czynność. Niegdyś sądzono, że stanowią one dosyć jednorodną grupę. Obecnie wiadomo jednak, że mogą występować pomiędzy nimi znaczne różnice. Na przykład ze względu na budowę chemiczną wyróżniamy trzy główne grupy hormonów: 

steroidowe, białkowe (polipeptydowe) oraz pochodne aminokwasów (aminy biogenne i hormony tarczycy), które różnią się pomiędzy sobą, zarówno ze względu na budowę, jak i sposób oddziaływania. Przy tym niektóre z nich rozpuszczają się w wodzie (np. hormony białkowe), a inne już nie (np. hormony steroidowe i hormony tarczycy).

Komórki, które są aktywowane przez hormony, to tzw. komórki docelowe, wyposażone w receptory, które potrafią rozpoznać dany hormon. W wyniku połączenia receptora z odpowiednim hormonem, dochodzi do odpowiedzi fizjologicznej komórki. Poszczególne elementy układu dokrewnego wpływają na siebie wzajemnie na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Polega ono na tym, że hormony uwolnione do komórek docelowych w celu regulacji ich pracy, działają również na nadrzędne dla nich struktury układu dokrewnego, hamując ich pracę.

Układ dokrewny (hormonalny) - budowa: 

podwzgórze i przysadka

W skład układu dokrewnego wchodzą narządy, gruczoły oraz wyspecjalizowane tkanki, które wydzielają hormony: podwzgórze, przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, wyspy trzustki (inaczej wyspy Langerhansa), gonady (czyli jądra i jajniki), grasica oraz komórki dokrewne występujące w nabłonku przewodu pokarmowego.

Podwzgórze łączy układ nerwowy i układ dokrewny. Dla tego drugiego jest strukturą nadrzędną, jednak działa na „rozkaz” ośrodkowego układu nerwowego (OUN), czyli naszego mózgu. Jak wskazuje nazwa leży ono pod częścią mózgu, zwaną wzgórzem, wchodząc w skład dolnej części międzymózgowia. Zawiera liczne jądra, dzięki którym może sprawować szereg funkcji. Do jego zadań należy sprawowanie kontroli nad takimi procesami, jak: cykl snu i czuwania (rytm dobowy), regulacja temperatury ciała, łaknienie i pragnienie, homeostaza płynów oraz wzrost i rozmnażanie. Podwzgórze czuwa przede wszystkim nad prawidłową pracą przysadki, tworząc z nią tzw. układ podwzgórzowo-przysadkowy. Struktury te połączone są między sobą lejkiem, stworzonym z włókien nerwowych oraz naczyń krwionośnych, który umożliwia transport hormonów. Za pomocą wydzielanych hormonów podwzgórze hamuje (statyny) lub pobudza (liberyny) czynność wydzielniczą przysadki, a także oddziałuje na inne tkanki organizmu: wazopresyna (hormon antydiuretyczny, który powoduje zagęszczenie moczu) oraz oksytocyna (odpowiedzialna za skurcze mięśni, zwłaszcza macicy, jajowodów i nasieniowodów, a także skurcz komórek w odcinkach wydzielniczych gruczołu mlekowego).

Przysadka mózgowa to niewielki gruczoł o szerokości ok. 12-15 mm, wysokości ok. 6 mm i wadze rzędu 0,5-0,7 g. Dzieli się ona na część nerwową, pośrednią i nabłonkową (zwaną również gruczołową lub dalszą). Pierwsza wyrasta bezpośrednio z podwzgórza, zaś w jej skład wchodzi tylny płat przysadki. Zbudowany jest z zakończeń nerwów, za pomocą których z podwzgórza transportowane są do niej dwa hormony, działające na tkanki obwodowe, które przysadka magazynuje - oksytocyna i wazopresyna. Część pośrednia jest u dorosłego człowieka szczątkowa.

Z kolei część nabłonkowa, to głównie przedni płat przysadki (tzw. płat gruczołowy), do którego - za pomocą naczyń krwionośnych - docierają z podwzgórza pozostałe hormony. Tutaj również leżą komórki wydzielające hormony przysadki, w tym:

* Hormon wzrostu (GH; somatotropina) - który stymuluje nie tylko wzrastanie, ale również wydzielanie glukozy z wątroby (regulując uczucie głodu i sytości), a także oddziałuje na tkankę tłuszczową, zwiększając jej rozkład.

* Prolaktynę (PRL) - która pobudza wzrost gruczołów sutkowych i laktację.

* Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) - który pobudza korę nadnerczy do wydzielania hormonów, m.in. kortyzolu.

* Hormon tyreotropowy (TSH) - pobudzający z kolei tarczycę

* Hormon folikulotropowy (FSH) - odpowiedzialny za naszą płodność, w tym stymulację produkcji estrogenów i dojrzewania pęcherzyka Graffa, a także pobudzenie spermatogenezy

* Hormon luteinizujący (LH) - który u kobiet podtrzymuje jajeczkowanie i dba o odpowiedni poziom progesteronu, a panom zapewnia właściwą dawkę testosteronu

* Hormon lipotropowy (LPH) - który u człowieka pełni funkcję tzw. prohormonu (czyli związku z którego lub pod wpływem którego powstają inne hormony), stanowiąc substrat do powstawania endorfin - znanych również jako „hormony szczęścia”.

Niektóre z wydzielanych przez przysadkę hormonów zbiorczo określa się jako hormony tropowe, których zadaniem jest regulacja wydzielania innych hormonów. Należą do nich oddziałujące na nadnercza, tarczycę i gonady: ACTH, TSH, FSH i LH oraz LPH.

Układ dokrewny (hormonalny) - budowa: gruczoły i tkanki

Szyszynka to kolejny niewielki gruczoł w mózgu, ważny dla układu hormonalnego. To dzięki wydzielanej przez nią melatoninie w nocy chce nam się spać. Melatonina powstaje w komórkach szyszynki zwanych pinealocytami, a do jej wytworzenia potrzebny jest tryptofan. Czynnikiem, który pobudza szyszynkę do produkcji „hormonu snu” jest zmiana natężenia światła, rejestrowana przez neurony siatkówki. A zatem - gdy robi się ciemno, poziom melatoniny wyraźnie wzrasta, zaś gdy jest jasno - spada. Hormon ten wpływa również na inne hormony, zwłaszcza te wydzielane przez przysadkę. To m.in. dzięki niemu dojrzewanie płciowe przebiega w odpowiednim rytmie.

Tarczyca to jeden z większych i ważniejszych gruczołów dokrewnych, choć jej fizyczne wymiary nie są imponujące (waży od 30 do 60 g). Leży na przedniej ścianie górnego odcinka tchawicy, pokryta jest torebką łącznotkankową i zbudowana z dużej ilości komórek pęcherzykowych. Pod wpływem wydzielanej przez przysadkę tyreotropiny (TSH), komórki te produkują trójjodotyroninę (T3) oraz tyroksynę (T4), które regulują procesy przemiany materii. T3 jest aktywnym hormonem, T4 zaś jego prohormonem, metabolizowanym w tkankach odcelowych do T3. W efekcie wzrostu stężenia jonów wapnia, w komórkach C tarczycy powstaje również kalcytonina, odpowiedzialna właśnie za regulację poziomu wapnia.

Przytarczyce to niewielkie gruczoły, które w naszym organizmie występują zwykle w dwóch parach. Położone są na tylnej ścianie torebki tarczycy, a każda z nich dodatkowo pokryta jest własną torebką. Występują w nich dwa typy komórek: komórki kwasochłonne i komórki główne. Drugie z nich wytwarzają parathormon (PTH), do którego zadań należy regulacja stężenia wapnia w organizmie.

Nadnercza to z kolei gruczoły, które znajdują się tuż nad nerkami. Każde z nich pokryte jest torebką łącznotkankową. Można wyróżnić w nich zewnętrzną warstwę korową oraz wewnętrzny rdzeń.

Kora nadnerczy składa się z trzech warstw: kłębuszkowatej, pasmowatej i siateczkowatej, które różnią się zarówno budową, jak i funkcjami. W pierwszej z nich powstają mineralokortykoidy, zwłaszcza aldosteron, które regulują gospodarkę wodno-elektrolitową i ciśnienie krwi. Druga wytwarza głównie glikokortykoidy (m.in. kortyzol, zwany czasem „hormonem stresu”), które mają bardzo istotny wpływ na metabolizm, w tym zwłaszcza: na gospodarkę białkową, węglowodanową, tłuszczową oraz wodno-elektrolitową. Wykazują także działanie przeciwzapalne oraz immunopresyjne. Ostatnia warstwa siateczkowata odpowiada natomiast głównie za produkcję hormonów płciowych - androgenów i estrogenów.

Rdzeń nadnerczy zbudowany jest przede wszystkim z komórek chromafinowych, które produkują katecholaminy. Dzielą się one na komórki A, które produkują adrenalinę oraz mniej liczne komórki NA produkujące noradrenalinę, z której również powstaje adrenalina. Są to hormony wydzielane przede wszystkim pod wpływem stresu i umożliwiają nam szybkie reagowanie na zagrożenie, sprawiając, że nasz organizm jest czujny i zdolny do podjęcia maksymalnego wysiłku.

Trzustka to organ leżący w nadbrzuszu, pomiędzy kręgosłupem a żołądkiem. Ze względu na to, że spełnia dwie funkcje, ma dwojaką budowę. Pęcherzyki trzustkowe, które stanowią około 80% jej powierzchni, wytwarzają enzymy, odpowiedzialne za trawienie białek, cukrów i tłuszczów. Z kolei wyspy trzustki (inaczej wyspy Langerhansa), stanowiące około 20% jej powierzchni, odpowiadają za wydzielanie hormonów.

W wyspach trzustki znajdują się cztery typy komórek. Komórki alfa, stanowiące około 20% budujących je komórek, wydzielają glukagon, który stymuluje wzrost stężenia glukozy we krwi. Komórki beta, stanowiące ok. 70%, które przede wszystkim produkują insulinę, obniżającą poziom glukozy we krwi (a także amylinę oraz proinsulinę i peptyd C). Komórki delta wytwarzają somatostatynę, która hamuje wydzielanie hormonu wzrostu oraz insuliny. Komórki PP (zwane także komórkami F), wydzielają z kolei tzw. polipeptyd trzustkowy, który hamuje wydzielanie enzymów trzustkowych.

Gonady (czyli jądra i jajniki), pod kontrolą gonadotropin przysadkowych (FSH i LH), wydzielają hormony płciowe, które dzieli się na trzy grupy. Androgeny, do których zaliczamy przede wszystkim testosteron, dihydrotestosteron (DHT), androsteron i androstendion, które odpowiadają przede wszystkim za rozwój męskich cech płciowych. Estrogeny, w tym zwłaszcza: estradiol, estron i estriol, odpowiadają przede wszystkim za rozwój żeńskich cech płciowych. Trzecią grupę stanowią zaś gestageny (głównie progesteron) warunkujące utrzymanie ciąży. Choć estrogeny to hormony typowo kobiece, niewielka ich ilość potrzebna jest również mężczyznom. Podobnie jest z androgenami - choć generalnie najwięcej ich u mężczyzn, w małych ilościach potrzebne są również paniom.

Grasicę zalicza się przede wszystkim do układu limfatycznego. Wydziela ona takie hormony, jak tymopoetyna, tyrozyna i tymulina, które warunkują zarówno namnażanie, jak i dojrzewanie limfocytów T.

Komórki dokrewne występują również w nabłonku przewodu pokarmowego, od żołądka, aż do jelita grubego. Ich funkcja polega przede wszystkim na wspieraniu układu nerwowego w regulacji przebiegu procesu trawienia. Do najważniejszych hormonów, jakie wydzielają, należą: gastryna odpowiedzialna za wydzielanie kwasu solnego i dbanie o stan błony śluzowej żołądka oraz sekretyna i cholecystokinina (CCK), które wspomagają proces trawienia i wchłaniania składników pokarmowych w jelitach.

Układ dokrewny (hormonalny) - najczęstsze dolegliwości

Ponieważ hormony koordynują w naszym organizmie wiele różnorodnych procesów, trudno wyszczególnić najczęstsze dolegliwości, mogące wskazywać na problemy z układem dokrewnym. Do objawów, które mogą sugerować, że dzieje się z nim coś niedobrego, należą m.in.: nadmierne tycie lub chudnięcie, obrzęki, nadmierna suchość skóry - zwłaszcza na łokciach i kolanach, nadmierny apetyt lub ciągłe pragnienie, ciągłe uczucie zimna lub gorąca, przewlekłe zmęczenie i senność lub trudności z zasypianiem i bezsenność, utrzymujące się niskie ciśnienie, zaparcia, biegunki, bóle brzucha, wymioty, obniżony nastrój, zaburzenia miesiączkowania i erekcji, spadek libido, nadmierne wypadanie włosów lub ich porost, a także zanikanie masy mięśniowej u mężczyzn (to jedna z oznak niedoboru testosteronu) oraz nadmierna potliwość.

Sporo z tych problemów składamy często na karb ciągłego przemęczenia i stresu. Zawsze warto jednak wyjaśnić ich przyczynę. Choć w niektórych przypadkach rzeczywiście mogą być efektem nadmiernego wyeksploatowania organizmu, bywają oznaką poważnych schorzeń - nie tylko układu dokrewnego.

Układ dokrewny (hormonalny) - najpopularniejsze choroby

Większość schorzeń układu dokrewnego wynika przede wszystkim z niedoczynności lub nadczynności należących do niego gruczołów, a w efekcie zaburzeń wydzielania hormonów. 

Jednym z najczęstszych schorzeń hormonalnych jest cukrzyca. Pod nazwą tą kryje się grupa chorób metabolicznych, które łączy podwyższony poziom cukru we krwi. Są one wynikiem nieprawidłowej produkcji insuliny przez trzustkę lub zaburzenia wrażliwości tkanek na ten hormon (tzw. insulinooporność). W efekcie procesu chorobowego uszkodzeniu ulegają zarówno tkanki samej trzustki, jak i innych narządów, należących do różnych układów ciała, w tym narządu wzroku, nerek, a także układu krążenia czy układu nerwowego. Cukrzyca typu 2 przez dłuższy czas może przebiegać bezobjawowo, a jednocześnie siać spustoszenie w naszym ciele. Stąd zalecenie, żeby badanie poziomu cukru we krwi wykonywać przynajmniej raz na 3 lata, by w porę wykryć niepokojące sygnały. Objawy, które powinny zwrócić naszą uwagę, to: wzmożone pragnienie (niezależnie od warunków atmosferycznych), nadmierne chudnięcie przy dobrym apetycie, przewlekłe zmęczenie i senność. Jeśli dotykają one dzieci i młodzieży, mogą zwiastować cukrzycę typu 1. Oprócz dwóch głównych typów, wyróżnia się także cukrzycę typu MODY, cukrzycę typu LADA, a także cukrzycę ciężarnych. W zależności od typu i stopnia zaawansowania, cukrzycę leczy się przy pomocy: odpowiedniej diety, leków doustnych (głównie metforminy, pochodnych sulfonylomocznika lub leków inkretynowych), a także samej insuliny.

Za zaburzeniem pracy tarczycy (zarówno niedoczynnością, jak i nadczynnością) może kryć się wiele czynników, np. choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto, zespół oporności na hormony tarczycy, nieprawidłowości anatomiczne i rozwojowe, czy nawet choroba nowotworowa. O niedoczynności tarczycy mogą świadczyć takie objawy, jak: przewlekłe zmęczenie i senność, nadmierne tycie, łysienie, worki pod oczami, nadmiernie przesuszona skóra - zwłaszcza na dłoniach, łokciach, kolanach i piętach, obniżony nastrój, zaparcia, a czasem również bóle stawów. Szczególnie niebezpieczna jest pierwotna niedoczynność tarczycy, która prowadzi do kretynizmu - schorzenia powodującego zahamowanie rozwoju psychicznego i fizycznego. Z kolei nadczynność tarczycy mogą zwiastować: nadpotliwość, przyspieszone tętno, biegunki, kołatania serca, szybkie męczenie się i osłabienie mięśni, chudnięcie pomimo dobrego apetytu, bezsenność, nadmierne wypadanie włosów oraz wytrzeszcz oczu. By rozpoznać chorobę na wczesnym etapie, warto przynajmniej raz do roku wykonać badanie kontrolne stężenia TSH. W większości wypadków, to właśnie ono pozwala stwierdzić, że z tarczycą dzieje się coś niedobrego. Konieczne może się również okazać wykonanie badania USG tarczycy oraz potwierdzenie lub wykluczenie tzw. przeciwciał skierowanych przeciwko tarczycy. Osoba chorująca na niedoczynność lub nadczynność powinna przebywać pod stałą opieką lekarza endokrynologa, który zaleci odpowiedni sposób leczenia, a także pomoże dobrać właściwą dietę.

Za niedoczynnością przysadki mózgowej stoi zwykle nowotwór, np. gruczolak przysadki mózgowej lub nowotwory podwzgórza, a czasem również urazy czaszki, poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana), przewlekła niewydolność przedniego płata przysadki (zespół Glińskiego-Simmondsa), infekcja ośrodkowego układu nerwowego czy tętniaki naczyń podstawy mózgu. W wyniku nieodpowiedniej pracy przysadki, zaburzona zostaje zwykle produkcja jednego z wytwarzanych przez nią hormonów, np.: hormonu wzrostu lub prolaktyny. Objawy, które mogą świadczyć o niedoczynności przysadki, to przede wszystkim: zaburzenia miesiączkowania, bezpłodność, zanik owłosienia łonowego oraz pod pachami, wypadanie włosów, przewlekłe osłabienie, senność, niskie ciśnienie, bladość skóry, obrzęk powiek, bóle głowy, a także opóźnienie wzrostu (głównie u dzieci). Zwykle leczy się ją hormonalnie, jednak w przypadku nowotworów konieczna może być również operacja.

Nadczynność przysadki mózgowej to najczęściej również sprawka gruczolaka. W zależności od tego, który z hormonów przysadkowych jest wydzielany w nadmiarze, mogą pojawić się bardzo zróżnicowane problemy zdrowotne. Zbyt wysoki poziom ACTH, przyczynia się np. do: podwyższenia ciśnienia krwi, wzrostu poziomu cukru, nadmiernego odkładania się tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w obrębie twarzy i karku (zobacz również: choroba Cushinga), osłabienia mięśniowego, a u pań również nadmiernego owłosienia na twarzy i tułowiu (tzw. hirsutyzm). W przypadku nadwyżki hormonu wzrostu u dzieci, dochodzi do rozwoju gigantyzmu przysadkowego, charakteryzującego się nadmiernym wzrostem. Zbyt dużo tego hormonu u dorosłych, to z kolei przyczyna akromegalii - objawiającej się nadmiernym rozrostem tkanek miękkich, głównie: nosa, stóp, dłoni czy małżowin usznych. Z kolei nadmiar prolaktyny (hiperprolaktynemia) powoduje zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, mlekotok i nadmierne owłosienie u kobiet, u mężczyzn zaś impotencję i powiększenia gruczołu piersiowego (ginekomastia), a dodatkowo także stany depresyjne, ogólne rozdrażnienie i zaburzenia mineralizacji kości. W zależności od przyczyny i stopnia zaawansowania zmian stosuje się zwykle leczenie farmakologiczne (zwłaszcza hormonalne), choć niekiedy nie da się uniknąć operacji.

Wszelkie nieprawidłowości w pracy przytarczyc są odpowiedzialne głównie za zaburzenie poziomu wapnia w organizmie. W efekcie niedoczynności przytarczyc, najczęstszymi objawami są bolesne skurcze mięśni (w tym tężyczka), zaburzenia czucia, drętwienie kończyn, napady duszności, a także zaćma. Stan ten wymaga suplementacji wapniem oraz witaminą D3. Tymczasem przy nadczynności przytarczyc, za którą zwykle stoi nadmierne wydzielanie parathormonu spowodowane gruczolakiem przytarczyc, mogą wystąpić: osteoporoza, tworzenie się kamieni nerkowych, bóle kostne i wrażliwość na ucisk, a także zwiększone wydalanie moczu (do 3-4 litrów na dobę).

W przypadku niedoczynności kory nadnerczy pojawia się znaczne osłabienie, a czasem również spadki ciśnienia, które mogą prowadzić do zasłabnięć, choremu towarzyszy ciągłe uczucie zimna, brak apetytu, apatia, spadek wagi. Za stanem tym może stać albo nieprawidłowe funkcjonowanie przysadki albo choroba Addisona - rzadkie schorzenie, które wymaga leczenia hormonalnego przez całe życie. Osłabienie może się również pojawić w przypadku nadczynności kory nadnerczy, której często towarzyszy zwiększony apetyt, nadmierne tycie oraz wysokie ciśnienie. Gdy objawy te wiążą się ze zbyt wysokim poziomem aldosteronu we krwi, mamy do czynienia z aldosteronizmem pierwotnym (inaczej zespołem Conna lub hiperaldosteronizmem). Jeśli we krwi za dużo jest kortyzolu, mówimy natomiast o zespole Cushinga. Częstą przyczyną tych schorzeń jest nowotwór - gruczolak, zlokalizowany w obrębie kory nadnerczy, a ich leczenie polega przede wszystkim na operacyjnym usunięciu guza.

Układ dokrewny (hormonalny) - kto go wyleczy?

Diagnozowaniem oraz leczeniem schorzeń gruczołów dokrewnych oraz zaburzeń hormonalnych zajmuje się przede wszystkim endokrynologia. Lekarz pierwszego kontaktu wyśle nas do endokrynologa zwłaszcza wtedy, gdy będzie podejrzewał: choroby tarczycy, zaburzenia płodności i miesiączkowania, nieprawidłowości rozwojowe (np. zaburzenia wzrostu), ale również choroby układu krążenia, nadciśnienie czy nadwagę. W obrębie endokrynologii wyróżniamy takie specjalności, jak endokrynologia ginekologiczna (zajmująca się powiązaniami pomiędzy układem dokrewnym i układem płciowym) oraz endokrynologia dziecięca (zajmująca się diagnozowaniem i leczeniem schorzeń układu hormonalnego u dzieci).

Osobną gałęzią, zajmująca się leczeniem cukrzycy, jest diabetologia. Każda osoba z podejrzeniem cukrzycy powinna trafić zatem do diabetologa, który pomoże rozpoznać typ choroby, dobierze odpowiednie leki, ustali dawkowanie insuliny oraz doradzi jaką dietę stosować.

Artykuł pochodzi z: http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,140283,19768195,uklad-dokrewny-hormonalny-funkcje-budowa-i-najczestsze.html