Ideał kobiecej urody w poszczególnych epokach - ŚREDNIOWIECZE

I. ŚREDNIOWIECZE 476-1492r.

Nazwa Średniowiecze zaczerpnięta została z języka łacińskiego od „Medium Aevum”- wiek średni.[1] To epoka, w której panowało wielkie uduchowienie ludzi i niezachwiana wiara w Boga. Kościół chrystianizował społeczeństwo, poprzez m.in. Scholastykę, która racjonalnie wyjaśniała prawdy wiary[2], Augustynizm, który ukazywał istnienie dramatycznego rozdarcia między Bogiem i człowiekiem, w wyniku grzechu pierworodnego, (dusza –jako  byt wyższy, nosi w sobie obraz Boży, a ciało, jako byt niższy, dąży tylko ku rzeczom materialnym, powodując upadek etyczny)[3],  Tomizm twierdził, że dusza może poznawać świat jedynie poprzez zmysły ciała (choć istnieją formy rozumne jak aniołowie, które poznają rzeczywistość bez pośrednictwa zmysłów). Wg tomistów człowiek,  znajduje się na drabinie bytów pomiędzy aniołami i zwierzętami.[4] Franciszkanizm,  propagował  radosne i ascetyczne oddanie się Bogu i umiłowanie natury.[5] Teocentryzm  uznawał, że Bóg to przyczyna i cel istnienia wszystkich bytów, dlatego w epoce Średniowiecza całokształt życia  kulturalnego i społecznego podporządkowany był religii i Kościołowi.[6]

Mimo, że tematyka Boga, ascezy, świętych, śmierci, podporządkowywała sobie życie społeczne i artystyczne - to jednak wartości ziemskie również „przeżywały” swój rozkwit. Objawiało się to wiarą w symbolikę, magię liczb, wszelakie gusła, mowę natury. Takie rozdarcie człowieka między wartościami niebiańskimi i ziemskimi nazwano Dualizmem.[7]

Ideał kobiecej urody na podstawie twórczości wybranych malarzy epoki Średniowiecza

Średniowieczną idealną kobietę cechowała ascetyczność. Właśnie to w dużej mierze uwarunkowało jej wygląd. Szczupła budowa ciała i jasny koloryt skóry ówczesnych kobiet można m.in. tłumaczyć tym, iż ich codziennością były post i modlitwa w murach zaciemnionego kościoła. Średniowieczna niewiasta powinna reprezentować sobą skromność, delikatność, wyciszenie, opiekuńczość, oddanie i miłość do bliźniego, ale przede wszystkim niewinność - stąd jej subtelne, dziewczęce kształty. Niewielkie, krągłe i symetryczne piersi, szeroki, wydęty brzuch (pomimo szczupłej wręcz anemicznej budowy ciała), rysy  twarzy (na ogół) androgeniczne (czyli z pierwiastkiem męskim i żeńskim), wysokie czoło (włosy depilowane z nad czoła),  duże niebieskie oczy- podświadomie kojarzone z dziecięcą niewinnością, wydłużony nos- który przypisywano szlachetności, wąskie, blade usta- wykluczające zmysłowość i namiętność, włosy koloru blond lub złocistorude- oto średniowieczny ideał kobiety. Strój idealnie podkreśla te wszystkie przymioty- dlatego też suknie kobiece były niezwykle skromne, zakrywające ciało, najczęściej w odcieniu szarości, brązu i zieleni. Niewiasty wystrzegały  się żółtych ubrań, bo te były charakterystyczne dla Żydów i prostytutek. Krój i sposób noszenia sukien miał podkreślać wysunięty brzuch i lekko przegięty do przodu kręgosłup – dlatego m.in. suknie przepasywano wysoko pod biustem, aby poniżej pasa tworzyły odpowiedni efekt brzuszka. Na przełomie XIV i XV wieku ścierały się dwie tendencje w modzie - starsza, tradycyjna, lansująca ubiory ściśle dopasowane do ciała, z wąskimi rękawami, wcięte w talii, zapinane na dużą ilość guzików oraz młodsza, obecna szczególnie w kręgach bogatszych kobiet, stawiająca na ubrania szyte z  drogich tkanin, obficie i różnorodnie fałdowane, z wielkimi dekoracyjnymi rękawami, wysokimi kołnierzami często obszytymi gronostajami. Dla zamożnych niewiast  dostępny był naturalny jedwab, aksamit, brokat, tafta, adamaszek, złotogłów.[8] Prawie zawsze kobiety nosiły nakrycie głowy, bo chodzenie bez np. czepka było źle widziane, tak samo jak nie założenie paska. W owych czasach kobiety raczej nie stosowały makijażu. [9] [10] Jednakże  jak dowodzi autorka  bestselleru zatytułowanego Kobieta w czasach katedr Régine Pernoud[11],  przytaczając słowa biskupa Rennes Marbode, wiele kobiet, by być pięknymi poprawiało swą urodę. I tak oto wg biskupa niezbyt urodziwe kobiety „(…) Udają to czego poskąpiła im natura; nadmiernie czerwone policzki mlekiem białym pociągają, twarz barwią sztucznymi kolorami, niektóre z nich krępują opaskami nazbyt ciężkie piersi, kibić wyszczuplają dopasowanymi sukniami, wyskubują włosy nad czołem i usiłują się podobać z tymi trefionymi fryzurami”. Pisarka przedstawia bardzo dokładnie pozycję kobiety w Średniowieczu począwszy od pobierania nauk, bycie panią domu i bycie matką, poprzez pracę w gospodarstwie, styl ubierania się no i oczywiście kończąc na obowiązującym kanonie kobiecego piękna. W Średniowieczu jak pisze Régine Pernoud wiedzie prym blondynka o trefionych włosach, niebieskich oczach (symbol bogini, dobra, niebiańskości, niewinności, czystej miłości[12]) i  porcelanowej cerze. Autorka na potwierdzenie swoich słów, przytacza wiele przykładów w tym słowa Mateusza z Vendôme, który w stworzonym przez siebie wizerunku pięknej Heleny, opisuje kobietę o  idealnym ciele, porównując jej zęby do kości słoniowej, czoło do mleka, szyję do śniegu, oczy do gwiazd, usta do róży. Podobnie wyglądają inne średniowieczne piękności a mianowicie Euriant, Izolda, Enida[13] a także ukochana  Petrarki, Laura; umiłowana Dantego śliczna Beatrycze, jasnowłosa Helena panienka z listu żaka czy długowłosa Simonetta Vespucci, muza malarza Sandro Botticelliego i tak przykładów można mnożyć.

Z  Opowieści o Wioletcie: tymi słowami opisana jest piękna Euriant,:	Chretien de Troyes tak opisuje Enidę, którą ujrzał Erek	Piękna  jasnowłosa Izolda tak była opisywana:
Ciało wdzięczne i powabne. W biodrach wysmukłe i zgrabne. Postać zatem szczupła, kibić wiotka: Pas lędźwie nisko otaczał, Piękną figurę zaznaczał. Włos lśniący, w kędziorach drobnych, Z barwy był złotu podobny…	Nawet Izold złotowłosa Nie miała splotów tak jasnych; Ginął przy nich blask jej własny. Białe ponad lilii kwiaty Twarz i czoło jej, a na tej Białości, cud to prawdziwy, Rumieniec świeży ożywał, Darowany przez naturę, Co rozświetlał liczka skórę. Oczy tyle blasku miały, Iż gwiazdom dorównać śmiały... Wielce więc była nadobna Enida i niepodobna, By żyła panna czy dama Piękniejsza niż ona sama.	Na czole gładkim i białym Brwi się ciemne rysowały, Nos foremny był i prosty, Oczy jasno spoglądały... Róża, co w letni poranek Kształtem i wonią zachwyca, Nie większym olśniewa blaskiem Niźli jej usta i lica.

Utwór anonimowego autora zatytułowany Pozdrawiam cię panno godna…i sonet 157 Francesco Petrarki, ukazują nie tylko wygląd niewiasty, ale także jej piękne wnętrze.

Anonim -POZDRAWIAM CIĘ, PANNO GODNA ... [14] (List żaka do panienki z łaciny przełożył Józef Jedlicz)		Sonet 157 Francesco Petrarki[15]
I Pozdrawiam cię, panno godna, Wdzięczna, jasna i dorodna, W tobie moja chluba! Twe oblicze jak lilija, Jeśli mi twa łaska sprzyja, Dolaż moja luba... Bowiem-eś panna godna, Iście i dorodna: Twe lica różowe, Czoło lilijowe. … Twa płeć przedziwnie biała Blaskiem liliji pała. W każdej twej zalecie Kwitniesz niby kwiecie, Lśnisz jak gwiazda świetna, Panienko szlachetna. Paluszki masz pieszczone, Ramiona toczone, Ząbki z kości słoniowej, Złotą włosów koronę. Ciemne twe powieki Niby hiacynty, Twój krok wdzięcznie lekki, Ród twój znamienity. Słyszcie moją mowę, Piękniejszą niż Salomona Usta jej purpurowe, Twarz zorzą barwiona.	Rysie są jej oczy, Tej dziewczyny uroczej.                    II Niechaj wszystkie narody Kłaniają się w zawody. Nosek mej panienki Foremny i cienki, Smukłe też ma biodra Córka pana Piotra Mój rodzic nie przechera, Ale srogi sknera: Owszem, godzien miłości, Toć Polak z krwi i kości. Ma różne ludzkie żądze, Ale kocha pieniądze, Potem kupuje włości, Bo lubi wiejskie piękności. Rozpacz sen mi płoszy, Bo nie chce dać groszy, Nawet trzech halerzy, Bym miał na ekspensy. Niech w myśli wiecznie mnie chowa, Na koniec, bądź zdrowa! Na wsi, chodząc spacerem, Pisałem sercem szczerem, W poniedziałek, piątego maja, W dzień świętego Dobiesława.	Twarz- śnieg gorący, włosy –czyste złoto, Rzęsy jak heban, oczy zaś –dwie gwiazdy (…) Perły – zęby, a róże purpurowe Skąd miłość wszystkich celnie rani oto. Wargi , w których brzmi bólem wyraz każdy; Westchnienie – płomień, łzy- kryształ u powiek

  Najpiękniejszą Polką epoki Średniowiecza była niewątpliwie królowa Jadwiga. Wg badaczy i historyków żyła około 25-28lat. Królowa była kobietą niezwykle urodziwą, wysoką, zgrabną, proporcjonalnej budowy ciała, prawdopodobnie o włosach blond lub lekko rudawych i wzroście około 170cm, czyli spełniała panujące kanony urody kobiecej tamtych czasów. [16] Jan Długosz pisał o niej: "Twarz miała bardzo piękną, ale piękniejsze były jej obyczaje i cnoty. (…) Cokolwiek mówiła i czyniła, zdawało się wypływać z powagi. (…) Wzgardziwszy próżnością i wszelakimi marnościami świata, wszystek umysł swój zajmowała modlitwą i czytaniem ksiąg świętych (…) Ona przez Wielki Post i Adwent poskramiała ciało swoje włosiennicą i nadzwyczajnymi umartwieniami. Była pełna wielkiej szczodrobliwości wobec biednych, wdów, przybyszów i wobec wszelkich nędzarzy i potrzebujących. Nie było w niej lekkomyślności, nie było gniewu (…) pychy, zazdrości lub zawziętości. Odznaczała się głęboką pobożnością i niezmierną miłością Boga."[17]

 

        Kroniki, poezja a w szczególności malarstwo powstałe w tym okresie pozwalają współczesnemu człowiekowi uzmysłowić sobie jak wyglądała ówczesna piękna niewiasta. Wśród artystów malarzy epoki Średniowiecza, którzy malowali piękne kobiety tej epoki powinno się wymienić przede wszystkim Jana van Eck’a, Pisanello, Rogier’a van der Weyden’a, Petrus’a Christus’a czy Sandro Botticelli’ego. 

Średniowieczne malarstwo to malarstwo najpierw na desce w technice temperowej, potem olejem na płótnie. Królowała tematyka w większości religijna, nagość na obrazach uważano za niestosowną. W średniowieczu ciało bowiem było postrzegane jako coś gorszącego i ma to ścisły związek z ówczesnym poglądem traktującym o wyższości duchowości nad cielesnością.  Obraz   Ewy (przedstawiony obok) Jana van Eck’a jest jednym z wyjątków, gdzie malarz namalował nagą kobietę.

Eva 1425-1429r. Jan Van Eyck’s[18]

J.V. Eyck, Eva, (1425-1429), fragment Ołtarza Baranka Mistycznego, katedra św. Bawona, Gandawa

Kolejnym przykładem średniowiecznego ujęcia urody kobiecej w malarstwie  jest obraz Rogiera van der Weydena, [19] [20] który przedstawia  burgundzką piękność.

Portret   lady  van  der Weyden-1460r.  Rogier van der Weyden
R. van der Weyden, Portret lady van der Weyden, olej na desce, (ok. 1460), 37x27cm, National Gallery of Art w Waszyngtonie

Portrait of a Lady [21] [22] 1480r. Neroccio di Bartolomeo de' Landi
L. Neroccio. Portrait of a Lady, tempera on panel, (1480), 47x31cm, National Art Gallery Washington DC

Piękna blondynka z obrazu Neroccio idealnie ilustruje poetyczny opis kobiecej urody z utworu Anonima zatytułowanego - POZDRAWIAM CIĘ, PANNO GODNA przedstawionego powyżej.

Inne przykłady obrazów:

Portret księżniczki lub Portret kobiety z domu d’Este- 1433-1449r. Pisanello

Pisanello, Portret księżniczki, Tempera on panel, (1435-1449), 43x30cm, Luvr, Paryż

Portrait of a Young Lady 1465r. Domenico Veneziano

D. Veneziano: Portret młodej kobiety,  olej na desce, (1465), 51x 35cm, Gemäldegalerie Alte Meister, Berlin 

Portret młodej dziewczyny (zwany Moną Lisą Północy) ok. 1470r. Petrus Christus 

P. Christus, Portret młodej dziewczyny, Tempera i olej na desce , (ok. 1470), 29x22,5cm , Gemäldegalerie, Berlin

---

[1] POPULARNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO. Red. Bogusław Dunaj. Warszawa. Wydawnictwo WILGA. 2001. s. 701 [definicja].  ISBN: 83-7156-385-X

[2] Słownik Terminów Literackich. Red. Liliana Durska, Agnieszka Nawrot, Gabriela Sętkowska- Steczek. Kraków. Wydawnictwo Greg.2012. s195  [definicja].  ISBN: 978-83-7327-395-5

[3] Encyklopedia szkolna, Red. Agnieszka Nawrot. Kraków. Wydaw. GREG. 2005. s.41 [definicja].  ISBN: 83-7327-667-X

[4] Encyklopedia szkolna, Red. Agnieszka Nawrot. Kraków. Wydaw. GREG. 2005. s.879 [definicja].  ISBN: 83-7327-667-X

[5]Encyklopedia szkolna, Red. Agnieszka Nawrot. Kraków. Wydaw. GREG. 2005. s.244 [definicja].  ISBN: 83-7327-667-X

[6]Encyklopedia szkolna, Red. Agnieszka Nawrot. Kraków. Wydaw. GREG. 2005. s.874[definicja].  ISBN: 83-7327-667-X

[7]Pełny opis epoki średniowiecza. [online]. [Dostęp: 02 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie:   http:<//www.bryk.pl/teksty/liceum/j%C4%99zyk_polski/%C5%9Bredniowiecze/3353-pe%C5%82ny_opis_epoki_%C5%9Bredniowiecza.html>

[8] Przykłady strojów z okresu średniowiecza [online]. [Dostęp : 6 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie <http: //cantastudio.com.pl/index.php?buf3=2107>

[9]Strój średniowieczny [online]. [Dostęp : 6 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie: http:<//www. lowkole. pl/projekty/ wokolpatrona/stroj.html>

[10]Moda w Średniowieczu [online]. [Dostęp : 22 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie:  < http://wizaz.pl /forum / showthread.php?t=218667>

[11] Régine Pernoud, Kobieta w czasach katedr, Przeł. Iwona Badowska, Warszawa, Wydawnictwo Państwowy Instytut Wydawniczy. 1990, s. 93-94

[12] Wł. Kopaliński. Słownik symboli. Warszawa. Wydawnictwo Wiedza powszechna. 1990. s.473 [definicja].   ISBN 83-214-1074-X

[13] Régine Pernoud, Kobieta w czasach katedr, Przeł. Iwona Badowska, Warszawa, Wydawnictwo Państwowy Instytut Wydawniczy. 1990, s. 100-103

[14] Anonim. List żaka do panny. Pozdrawiam Cię, panno godna. [online]. [Dostęp: 28 grudnia 2012]. Dostępny w Internecie: <http://staropolska. plsredniowiecze/poezja_swiecka/ Pozdrawiam_ cie.html>

[15]F. Petrarka. Sonety do Laury. Przeł. Jalu Kurek. Wybór Anna Janko.   Warszawa . Wydaw. Prószyński i S-ka. 2001. ISBN: 83-7255-796-9

[16] Jadwiga- królowa. [online]. [Dostęp : 23 luty 2013]. Dostępny w Internecie: http:<//www.kryminalistyka.fr .pl/ forensic_groby_jadwiga.php>

[17] B. Bajor. Święta Jadwiga królowa Polski. [online]. [Dostęp : 23 luty 2013]. Dostępny w Internecie: <http://gloria.tv/?media=299479>

[18] J. V. Eyck’s “Eve” from the Ghent Altarpiece [il.] [online]. [Dostęp : 7 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie: < http://albertis-window.com/2012/11/jan-van-eycks-eve-on-the-ghent-altarpiece/>

[19] R. van der Weyden, Portret lady van der Weyden, olej na desce, (ok. 1460), 37x27cm, National Gallery of Art w Waszyngtonie

[20]R. van der Weyden, Portret lady van der Weyden,  [il.] [online]. [Dostęp : 5 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie : http:<//www.artunframed.com/images/artmis70/weyden33.jpg>

[21] L. Neroccio. Portrait of a Lady, tempera on panel, (1480), 47x31cm, National Art Gallery Washington DC

[22] L. Neroccio. Portrait of a Lady [il.] [ online]. [Dostęp: 09 marca 2013 ]. Dostępny w Internecie: <http://commons. wikimedia.org/wiki/File:Neroccio_de%27_Landi_-_Portrait_of_a_Lady_-_WGA16518.jpg>