Ideał kobiecej urody w poszczególnych epokach - MŁODA POLSKA 1891-1918 r.

Modernizm (ang. modern art.) – określa się jako ogół tendencji nowatorskich w literaturze i sztuce końca XIX wieku.  Nowoczesna sztuka, związana z Impresjonizmem, Konceptualizmem i przede wszystkim negacją pozytywistycznych założeń filozofii i estetyki. Termin modern art. w miarę ugruntowanej formie, użył jako pierwszy Joris-Karl Huysman w 1883 roku. Na gruncie polskim wiąże się z wydaniem w 1891 roku “Poezji” Kazimierza Przerwy-Tetmajera - datę tę uznaje się za początek epoki, która trwa do 1918 roku, czyli do odzyskania przez Polskę niepodległości. Początkowa faza cechowała się indywidualistycznym buntem, dążeniem do oryginalności i krytycznym nastawieniem do poprzednich epok, a więc sprzeciwem wobec tradycji. W tym kryzysie antypozytywistycznym nauka straciła swoją wysoką pozycję, bowiem zaczęto wątpić w możliwość znalezienia obiektywnych naukowych odpowiedzi na wiele pytań o charakterze egzystencjalnym. [1] [2]

W Polsce nazwę epoki Młoda Polska, zaczerpnięto z ukazującego się w 1898 r. w krakowskim "Życiu" cyklu artykułów Artura Górskiego, zatytułowanych "Młoda Polska". Inne nazwy określające charakter tej epoki to: Neoromantyzm, Modernizm, Dekadentyzm, Symbolizm. Metodą badania świata była intuicja, natomiast sposobem wyrażania treści - symbol. Królowała schyłkowość, poczucie końca wieku i kruchości ludzkiego życia, a ponadto panowała wszechpotęga prawa przemijania. Wśród tematów literatury i sztuki tego okresu znalazły się: śmierć, szatan, koniec wieku, oraz wyobcowany poeta-artysta. W Polsce obecny był także mit powstań i wznowienie romantycznego dziedzictwa oraz pogarda dla mieszczańskiego stylu życia. Swoje korzenie ideowe Młoda Polska czerpała z dorobku twórczego Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietsche. Ten pierwszy twierdził, iż motorem działań ludzkich są nierozgarnięte zmysły ludzkie, bowiem zbyt wysokie cele i zadania sobie stawiają, których nie da się osiągnąć, toteż należy się wyzbyć pożądań i wszelkich potrzeb, bo one są przyczyną tych niepotrzebnych poczynań ludzkich. Natomiast Fryderyk Nietsche twierdził wręcz odwrotnie co Artur Schopenhauer. Uznał, że z życia należy maksymalnie korzystać. Chociaż bardziej wsławił się teorią rasy panów i podludzi.[3]

Ideał kobiecej urody na podstawie twórczości wybranych malarzy Młodej Polski

Młoda Polska to epoka poezji i dramatu. Kobieta piękna tego okresu to kobieta zwykle ubrana w czerń, bladolica, rudowłosa i oczytana. Taką jest doskonale wyedukowana Rachela z Wesela Stanisława Wyspiańskiego.[4] Potrafi prowadzić inteligentne rozmowy, flirtować. Rozmiłowana jest  w poezji, sztuce i przepychu, świadoma tego co się dzieje wokół niej.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer w 1894 roku w serii drugiej Poezji, w wierszu  zatytułowanym Virgini Intactae[5] - delikatnie  ukazał czytelnikowi jak wyglądała idealna kobieta Młodej Polski. Miała białą miękką skórę, ciało królewskie, była smukła, zgrabna, o długich włosach, pięknie się wysławiała.

Malarstwo Młodej Polski doskonale przedstawia panujący ideał urody kobiecej tej epoki. Na przykładzie kilku wybranych przeze mnie obrazów ukażę, co powodowało, że kobieta stawała się ideałem, wzorem do naśladowania. Piękne kobiety malowała Anna Bilińska-Bohdanowicz, Teodor Axentowicz, Edward Minch, John Singer Sargenta.

Kobieta ze słowikiem [6] [7]  1892 r. Anna Bilińska-Bohdanowicz

A. Bilińska-Bohdanowicz, Kobieta ze słowikiem, pastel na kartonie, (1892), 45,5x36,8cm. Zbiory nieznane

Typowym rzeczywistym przykładem epoki jest owiana już legendą - piękna Dagny Juel-Przybyszewska. To  wykształcona, wyemancypowana, przyjezdna piękność Młodej Polski, kobieta fatalna, prawdziwy wamp. Zawsze spowita w czerń, chodząca alegoria demonizmu i tajemniczości, z papierosem w ręku, o płomiennorudych włosach, fenomenalnie wpisująca się w klimat i styl tej dekadenckiej epoki. Szczupła, zgrabna, o magicznym spojrzeniu norweskich fiordów. W tych niebiesko-fiołkowych oczach, można dostrzec było figlarne iskierki. Wyjątkowo inteligentna, wyrafinowana, osobliwa  i ambitna, działała na wyobraźnię każdego, do kogo los się uśmiechnął, by ją spotkać na swej drodze i zamienić z nią parę słów. Imponowała mężczyznom niewyparzonym językiem, dzikością, całonocnym włóczeniem się po knajpach, a także odwagą, czupurnością, swobodą w kontaktach z płcią odmienną. Lubiła flirtować, miewała masę romansów, jednak nigdy nie trwały one za długo. Potrafiła rozkochać w sobie i zostawić nieszczęsnego mężczyznę. Zdaniem Boya-Żeleńskiego może być odpowiedzialna za samobójstwo najzdolniejszego polskiego dekadenta Stanisława Koraba-Brzozowskiego. August Strindberg określał ją jako demoniczną niszczycielką, jako odrzucony wielbiciel znienawidził ją, a przy okazji i inne kobiety. Edvard Munch kochał się w niej platonicznie całe życie, obsesyjnie ją malował, czerpiąc natchnienie z przyjaźni z nią, rzeźbił ją Vigeland. Wielka miłość dopadła Dagny dopiero pod postacią osławionego modernistycznego pisarza polskiego, Stanisława Przybyszewskiego, który dla niej rzucił swoją pierwszą żonę Martę Foerder, przez którego, ta nieszczęsna kobieta popełniła samobójstwo. Dagny była muzą i natchnieniem największych twórców swojej epoki, dominowała swoją inteligencją i wielką urodą wśród artystów bohemy bawiących się w berlińskiej gospodzie/winiarni pod „Czarnym prosiakiem”. Gdziekolwiek się tylko pojawiła, nikt nie mógł pozostać bierny na jej urok. Zginęła w wieku około trzydziestu kilku lat od strzału zakochanego w niej Władysława Emeryka.[8] [9]        

Dagny Juel Przybyszewska[10] [11]1893 r. Edward Minch (Ekspresjonizm)

E. Minch, Portret Dagny Juel-Przybyszewskiej. Olej na płotnie, (1893), 148.5x99.5cm, The Munch Museum, Oslo

 Teodor Axentowicz -  jak pisał jeden z krytyków Stefan Popowski w 1930roku -  „(…) był i jest malarzem kobiecości (…) dominującym akcentem w niewieścich głowach i główkach jest wyraz. Głowy te są piękne, bardzo piękne, jak bywa wśród kobiet rzeczywistych (…)         

Portret kobiety 1898r.  [12] [13] Teodor Axentowicz  

T. Axentowicz, Portret kobiety. Pastel na papierze, (1901) 38x29cm, Własność prywatna

  

Cudna [14] [15]  1910r. Teodor Axentowicz

T. Axentowicz, Cudna. pastel na papierze (1910), 63 x 47,5cm, Własność Prywatna

Subtelne twarze wielkich dam, jak i świeże liczka wiejskich dziewczyn, figlarne buzie gryzetek miejskich klasyczne twarze posagowych piękności”[16].

 Portret księżnej Daisy von Pless 1912/3r.[17] [18] John Singer Sargenta

J. S. Sargenta. Portret księżnej Daisy von Pless. węgiel na papierze, (1913), 60,5x48cm, Narodowa Galeria Portretu, Londyn

Księżna  Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, nazywana Disy - portretowana była przez wielu znakomitych artystów z przełomu wieków, a ważne osobistości epoki opisywały jej zjawiskową urodę w licznych memuarach. Markiza Curzon, małżonka wicekróla Indii, mówiła o Disy, że jest to „sen o pięknie”, dodając, przy tym, że nie było jej dane spotkać do tej pory osoby o takiej „gracji, godności i doskonałej postawie”. Książę Teck oświadczał, że Muriel Beckett i księżna Daisy Pszczyńska to „dwie najpiękniejsze kobiety w Europie”. Kanclerz von Bulow zachwycał się Daisy pisząc o niej w swych poczytnych pamiętnikach następująco: „księżna pszczyńska jest jedną z najbardziej oszałamiających kobiet, jakie w życiu spotkałem, typowa piękność angielska, wysoka ze wspaniałą figurą, piękną cerą, czystą, biała skórą, ze wspaniałymi zębami – zachwycającej urody”.[19]

---

[1] Modernizm [online]. [Dostęp: 02 marca 2013]. Dostępny w Internecie : < http://mloda-polska.klp.pl/a-8451. html>

[2] Modernizm. [online]. [Dostęp: 02 marca 2013]. Dostępny w Internecie : <http://pl.wikipedia.org/wiki/ Modernizm_%28sztuka%29>

[3] Język polski encyklopedia w tabelach, Red. Witold Mizerski, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2000. [online]. [Dostęp: 03 marca 2013]. Dostępny w Internecie :  <http://portalwiedzy.onet.pl/ 130135,,,, okresy_ literackie_ mloda _ polska_modernizm,haslo.html>

[4] Wesele. [online]. [Dostęp: 03 marca 2013]. Dostępny w Internecie : <http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/ wesele.html>

[5] K. Przerwa-Tetmajer. Poezje. [online]. [Dostęp: 03 marca 2013]. Dostępny w Internecie : <http://literat.ug. edu.pl/tetmajer/index.htm>

[6] A. Bilińska-Bohdanowicz, Kobieta ze słowikiem, pastel na kartonie, (1892), 45,5x36,8cm. Zbiory nieznane

[7] A. Bilińska- Bohdanowicz, Kobieta ze słowikiem. [il.] [online]. [Dostęp: 06 kwietnia 2013]. Dostępny w Internecie :   http:<//www.pinakoteka.zascianek.pl/Bilinska/Index.htm>

[8] E. K. Kossak. Dagny Przybyszewska. [online]. [Dostęp: 25  luty 2013]. Dostępny w Internecie :  < http:// recenzentka.blox.pl/2010/06/Ewa-K-Kossak-Dagny-Przybyszewska.html>

[9] A. M. Urbańska. Kobiety Boya [1]–Dagny Przybyszewska. [online]. [Dostęp: 25  luty 2013]. Dostępny w Internecie :  <http://zielonowglowie.blogspot.com/2012/04/kobiety-boya-1.html>

[10] E. Minch, Portret Dagny Juel-Przybyszewskiej. Olej na płotnie, (1893), 148.5x99.5cm, The Munch Museum, Oslo

[11] E. Minch, Portret Dagny Juel-Przybyszewskiej. [il.] [online]. [Dostęp: 25  luty 2013]. Dostępny w Internecie :   http:<//www.wikipaintings.org/en/edvard-munch/dagny-juel-przybyszewska-1893>

[12] T. Axentowicz, Portret kobiety. Pastel na papierze, (1901) 38x29cm, Własność prywatna

[13] T. Axentowicz, Portret kobiety. [il.] [online]. [Dostęp: 22 luty 2013]. Dostępny w Internecie :  http:<//www. pinakoteka. zascianek.pl/Axentowicz/Index.htm>

[14] T. Axentowicz, Cudna. pastel na papierze (1910), 63 x 47,5cm, Własność Prywatna

[15] T. Axentowicz, Cudna. [il.] [online]. [Dostęp:04 marca 2013]. Dostępny w Internecie :  <http://artyzm.com/ obraz. php? id=12173>

[16] J. K. Ostrowski. Mistrzowie malarstwa Polskiego. Kraków. Wydawnictwo Ryszard Kłuszczyński. 1996,s.146.

[17] J. S. Sargenta. Portret księżnej Daisy von Pless. [il.] [online]. [Dostęp: 03 marca 2013]. Dostępny w Internecie :    <http://daisypless.wordpress.com/tag/ksiezna-daisy-von-pless/>

[18] J. S. Sargenta. Portret księżnej Daisy von Pless. węgiel na papierze, (1913), 60,5x48cm, Narodowa Galeria Portretu, Londyn

[19] Daisy w portrecie zaklęta. [online]. [Dostęp: 21 marca 2013]. Dostępny w Internecie :<http:// daisyvonpless.wordpress.com/page/5/>