=> polecam: S. Żółkiewski, Przedmowa "Semiotyka kultury", Warszawa 1977 r.
Semiotyka - nauka czy technika?
Cenna, pomocnicza nauka analizy, którą posługują się badacze różnych dziedzin, zwłaszcza kultur, z reguły bogato "uznakowionych", pełnych znaczeń dla człowieka. Opis, wyjaśnienie znaczenia, interpretacja reguł, powstawania znaczeń, ustalanie kodów, pozwalających zrozumieć sekwencję znaków, zachowań rytualnych, itp.
Znaki
Odgrywają szczególną rolę w kulturze, funkcjonują w sferze naszych zachowań obyczajowych, społecznych, politycznych, rytualnych; obsługują pamięć kulturową, służą komunikacji społecznej, umożliwiają przechowywanie i kumulatywne wykorzystywanie informacji; funkcjonują w sferze poznania ludzkiego, sztuki.
Systemy znaków, funkcjonujące w danej kulturze, modelują świat, każdy swoiście. Kodują one relacje między elementami modela, który jako system realizują. Modele te są porównywalne. Porównywalne są ich funkcje społeczne.
Cząstki dyskretne systemu znaków - najmniejsze cząstki obdarzone znaczeniem bądź wyróżniane są jako składniki tego, co znaczące, składniki same pozostawione znaczeniu lecz odróżnialne na zasadzie określonych cech dystynktywnych (odróżniających).
O kulturze dowiadujemy się z informacji przekazywanych przez znaki, utrwalonych w znakach, ich systemach.
Określone zjawiska znaczące - kultury - tworzą system. System ten służy odpowiedniemu komunikowaniu się członów danego kolektywu w swoistym zakresie, spełniającym określone funkcje.
Definicja tekstu
To wszelka uporządkowana sekwencja znaków danego systemu, uporządkowana wedle jemu właściwych reguł. Tekst jest realizacją systemu lub wielu systemów, jest to struktura znacząca. Są to wszelkie sekwencje znaków różnych systemów semiotycznych, przykłady: gest, pejzaż, film, budowla, zabudowa miasta, rytuał, taniec, parada wojskowa...
Tekst cechuje utrwalenie, potem wyrażanie w określonych znakach i odgraniczenie. Jest przeciwieństwem wszystkich materialnie utrwalonych znaków, nie należących do jego składu. Jest strukturą zorganizowaną wewnętrznie, spełnia określone funkcje społeczne.
Tekst kultury - wszelkie struktury kodowe właściwe danej kulturze, a realizujące określone elementy jednego lub więcej systemu znaków, funkcjonującego w tejże kulturze.
SEMIOTYKA A POETYKA
Poetyka odnosi się do danej indywidualnej twórczości, określonego dzieła.
Semiotyka - opis systemów semiotycznych, właściwych jakimś kulturom i zbiorowościom, model o cechach wspólnych dla wielu dzieł, epok i autorów.
Próba odczytania danego tekstu kultury jest punktem wyjścia badania wszelkich zjawisk kultury.
Na kulturę składają się powiązane rozmaitymi relacjami przedmioty semiotyczne, z których niektóre mają charakter procesualny.
Jedne z nich mają charakter trwały, materialny, jak np. narzędzia - poddają się analizie i opisowi.
Inne, istniejące już w czasie jak mowa, są rekonstruowane na podstawie różnych śladów.
Wszelki tekst jest zakończony i odrębny od wszelkich innych tekstów (według Żółkiewskiego).
Tekstem kultury odrębnym będą:
- Organizacja pejzażowa i zabudowa dekoracyjna parku sentymentalnego (np. w Arkadii pod Łowiczem czy utrwalona w opisie Zofiówki przez Trembeckiego)
- Późnośredniowieczny karnawał w ogrodzie zachodnim czy karnawał Rzymski w późnej wersji utrwalony w opisie Goethego
- Koronacja Kazimierza Wielkiego tak ją rekonstruuje Gieysztor
- Kostium ludowy, który możemy oglądać lub zrozumieć przez analizę Bogatyriewa
- Oda (jako gatunek oratorski), wygłaszana w salonie literackim przełomu XVIII-XIX wieku
Tekst taki poddajemy analizie semiotycznej.
Analiza semiotyczna tekstu ma charakter analizy: składniowej, semantycznej i pragmatycznej.
Analiza syntaktyczna - dot. wew. budowy tekstu, opiera się na znajomości reguł następstwa i przemienności dyskretnych cząstek systemu, którego tekst jest realizacją lub doprowadza do rekonstrukcji tych reguł.
Analiza semantyczna - dot. odpowiedniości tekstu i jego referensu pozatekstowego, znaków wewnątrztekstowych i ich zewnątrztekstowych desygnatów. Prowadzi do rekonstrukcji określonego aspektu modelu świata realizowanego przez tekst.
Analiza pragmatyczna - dot. stosunku nadawcy i odbiorcy do systemu znaków, który jest realizowany w tekście do modelu świata, ukształtowanego w tej realizacji. Odsłania funkcje społeczne tekstów oraz mówi o funkcjach społecznych tego co odczytujemy z tekstów, które rekonstruujemy na ich podstawie. Tekst umożliwia rekonstrukcję rzeczywistości, o której mówi.
Analizę semiotyczną można uprawiać jedno- (wnioskujemy o funkcjach z syntaktyki i semiotyki) lub dwupoziomowo (funkcja tworzą swego rodzaju metatekst "tekst o tekście" i muszą być analizowane odrębnie, na innym poziomie, jako trzeci aspekt). Kultura jako zbiór tekstów lub zbiór funkcji.
Aspekt składniowy - dot. reguł (nakazów i zakazów), uporządkowania znaków we wzajemnych związkach i następstwach.
Aspekt semantyczny - dot. porównania danego porządku znakowego "języka" z jakimś drugim językiem, w celu wydobycia zasad wyróżniających analizowany system.
Aspekt pragmatyczny - ustala stosunek nadawcy i odbiorcy, zawsze poza tekstem istniejących do znaków i ich systemu realizowanego w tekście.
Analiza dwóch pierwszych aspektów jest wewnątrztekstowa i liczy się z prawidłowościami wewnątrztekstowymi.
Analiza pragmatyczna nie może się do tego ograniczać, powinna brać pod uwagę sygnały wewnątrztekstowe, które przy odpowiedniej kompetencji znakowej, powinny wywołać odpowiednie reakcje, ustalające stosunek nadawcy i odbiorcy do znaków i tekstu.
Przy wielokodowości, wielosystemowości i wielopoziomowości tekstu, z reguły tylko niektóre kody, systemy, poziomy znaczeń są aktualizowane. O tym, które z nich - decyduje sytuacja komunikacyjna (inna dla nadawcy, inna dla odbiorcy, inna w różnych momentach czasu i miejsca. Historyczne zmienne - przynajmniej dla odbiorcy.
Należy więc badać nie teksty same w sobie, ale w konkretnych historycznych i społecznych procesach komunikacyjnych.
Dekodowanie tekstu zawsze nie jest prostym przekazem komunikatu. Traci się wtedy to, co najcenniejsze oraz swoistości osobowe nadawcy zawarte w wypowiedziach.
Komunikacja nie bywa prostym przekazem, a konfliktową grą, w toku której każda strona stara się przeobrazić świat semiotyczny przeciwnej strony wedle swego wzorca.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz