ANATOMIA I FIZJOLOGIA: TKANKI => TKANKA NABŁONKOWA

TKANKI

To zespół komórek jednakowego pochodzenia, jednakowej budowy i jednakowej funkcji.

W skład każdej tkanki wchodzą nie tylko charakterystyczne dla niej komórki (komórki główne) i łączące je komórki pomocnicze (zwykle tkanka łączna), ale również substancja podstawowa, będąca homogenną (bezpostaciową) strukturą, wypełniającą przestrzenie między komórkami (międzykomórkową), zbudowaną z proteoglikanów.

Proteoglikany - wielkocząsteczkowe składniki substancji pozakomórkowej złożone z rdzenia białkowego połączonego kowalencyjnie z łańcuchami glikozaminoglikanów ( siarczanu heparanu , siarczanu dermatanu, siarczanu keratanu, siarczanu chondroityny ) o wysokim stopniu zróżnicowania.

W skład proteoglikanów nie wchodzi kwas hialuronowy ponieważ nie tworzy wiązań kowalencyjnych z rdzeniem białkowym.

Wyróżnia się następujące rodzaje tkanek:

- tkankę nabłonkową

- tkankę łączną

- tkankę mięśniową

- tkankę nerwową

- krew

TKANKA NABŁONKOWA

- Inaczej nabłonek, zbudowana jest ze ściśle przylegających do siebie komórek. Jest uboga w istotę międzykomórkową. Cechuje ją zwartość. Okrywa całe ciało, wyściela jamy ciała (błony surowicze), naczynia i przewody. Może pochodzić ze wszystkich listków zarodkowych, łącznie z mezenchymą. Tworzy ona bariery między środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym oraz bariery między narządami. Niektóre jej rodzaje mają zdolności wydzielnicze i właściwość odbierania bodźców.

Mezenchyma, tkanka mezenchymatyczna – tkanka łączna zarodkowa. Występuje tylko w okresie zarodkowym. Z niej powstają wszystkie rodzaje tkanek łącznych, tkanka kostna, tkanka chrzęstna, tkanka mięśniowa (w tym komórki tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej typu sercowego). Galaretowata substancja podstawowa tkanki łącznej zarodkowej pozbawiona jest włókien.

Ze względu na kształt komórek nabłonki dzielą się na:

- nabłonki płaskie

- nabłonki sześcienne

- nabłonki walcowate

Ze względu na liczbę warstw lub rzędów komórek, nabłonki  dzielą się na:

- nabłonki jednowarstwowe

- nabłonki wielowarstwowe

- nabłonki jednorzędowe

- nabłonki wielorzędowe

Śródbłonek (łac. endothelium) – wysoce wyspecjalizowana wyściółka naczyń krwionośnych i limfatycznych, utworzona z jednej warstwy płaskich komórek o niewielkim jądrze. Środbłonki naczyń krwionośnych są komórkami aktywnymi fizjologicznie, biorą udział w „aktywnym” transporcie substancji chemicznych (pinocytoza) oraz wydzielają szereg substancji aktywnych biologicznie.

Nabłonek migawkowy, nabłonek rzęskowy, nabłonek orzęsiony – typ nabłonka, którego komórki wyposażone są w wici lub rzęski ułatwiające transport substancji po powierzchni nabłonka. W zależności od liczby rzęsek przypadających na komórkę wydziela się nabłonek jednorzęskowy i wielorzęskowy.

Ze względu na czynność nabłonki dzielą się na:

- nabłonki okrywające (powierzchowne)

• zapewniają oddzielenie wnętrza organizmu od środowiska zewnętrznego,  
• komórki zewnętrznej warstwy naskórka rogowacieją, obumierają i ulegają złuszczeniu, a na ich miejsce powstają nowe komórki w wyniku podziałów warstwy twórczej naskórka. (nabłonek wielowarstwowy)

- nabłonki gruczołowe (wydzielnicze)

Budują go komórki zdolne do uwalniania różnego rodzaju substancji na zewnątrz (enzymów, hormonów, śluzu).
Występuje w gruczołach dokrewnych, wątrobie, żołądku, gruczołach łojowych i potowych, gruczołach mlecznych itd.

- nabłonki zmysłowe (receptorowe)

Nabłonek zmysłowy budują komórki ze zdolnością do odbierania bodźców.
Przykłady:

• nabłonek siatkówki oka,
• nabłonek kubków smakowych na języku,
• nabłonek czuciowy w uchu wewnętrznym.

nabłonek jednowarstwowy płaski- buduje pęcherzyki płucne, występuje w torebce Bowmana (w nefronie), zwany śródbłonkiem wyścieła naczynia krwionośne i limfatyczne

nabłonek jednowarstwowy sześcienny - wyścieła kanaliki nerkowe i przewody gruczołów wydzielniczych

nabłonek jednowarstwowy walcowaty - związany z wydzielaniem (najczęściej śluzu) lub wchłanianiem (np. składników pokarmowych), występuje w przewodzie pokarmowym, gdzie zaopatrzony w mikrokosmki zwiększające powierzchnię chłonną bierze udział w wchłanianiu strawionego pokarmu, a wydzielany przez nabłonek śluz chroni przewód pokarmowy przed szkodliwym działaniem enzymów trawiennych

nabłonek pseudowarstwowy - pokrywa drogi oddechowe, jest z reguły urzęsiony co pomaga w oczyszczaniu wdychanego powietrza

nabłonek wielowarstwowy płaski - w tym typie nabłonka tylko najbardziej zewnętrzna warstwa komórek ma płaski kształt; występuje w dwóch wariantach:

- nabłonek rogowaciejący
pokrywa on powierzchnie ciała większości kręgowców, a jego zewnętrzna warstwa nazywana jest naskórkiem i składa się z silnie wysyconych keratyną, rogowaciejących i złuszczających się komórek, komórki położone głęboko, przy błonie podstawnej są aktywne metabolicznie i mają zdolność do dzielenia się co dostarcza nowych komórek i wypycha stare ku górze; naskórek kręgowców produkuje wiele specyficznych tworów: łuski, pióra, paznokcie, kopyta, pazury i rogi

- nabłonek nierogowaciejący
jego zewnętrzne komórki nie ulegają rogowaceniu, występuje w jamie gębowej, gardle i przełyku, wyścieła pochwę i odbyt.

Nabłonek przejściowy -  rodzaj nabłonka wielowarstwowego, który jest odmianą nabłonka wielowarstwowego sześciennego; typ nabłonka zaliczany do szczególnych, ponieważ komórki najbardziej zewnętrznej spośród 3-6 warstw budulcowych nie mają stałego kształtu. Wynika to stąd, iż nabłonek zmienia grubość w zależności od wypełnienia pęcherza moczem. Powierzchniowe komórki są duże, baldaszkowate i pokrywają kilka sąsiednich komórek leżących pod nimi. 

Nabłonek gruczołowy ma zdolność wytwarzania wydzieliny, która może być:

- JAKO WYTWÓR KOMÓRKI BEZ SPECJALNEGO JEJ USZKODZENIA  - WYDZIELANIE MEROKRYNOWE

Gruczoł merokrynowy, gruczoł mezokrynowy – gruczoł charakteryzujący się tym, że komórki gruczołowe w procesie wydzielania zachowują pełną integralność, tzn. nie ulegają zasadniczym zmianom lub uszkodzeniu. 

- W WYNIKU CZĘŚCIOWEGO ROZPADU KOMÓRKI  - WYDZIELANIE APOKRYNOWE

Gruczoł apokrynowy – cechuje się tym, że wydzielina takiego gruczołu gromadzi się w szczytowej części komórki, która odrywa się i dostaje do światła odcinka wydzielniczego. Przy tym sposobie wydzielana część komórki zostaje zniszczona, przy czym z pozostałej części komórki następuje odnowa powstałego ubytku, po czym może rozpocząć się nowy cykl wydzielniczy.

- W WYNIKU CAŁKOWITEGO ROZPADU KOMÓRKI – WYDZIELANIE HOLOKRYNOWE

Wydzielanie holokrynowe – proces biologiczny charakterystyczny dla gruczołów łojowych skóry, polega na przekształceniu się komórki gruczołu w wydzielinę i wydaleniu w całości. Ciągłość wydzielania zachowana jest dzięki przesuwaniu się nowych komórek ku światłu.

W zależności od drogi, jaką pokonuje wydzielina, wyróżnia się:

1.    wydzielanie zewnętrzne (sekrecja) – przykł. ślinianka

Gdy wydzielina wydostaje się na zewnątrz gruczołu  przez specjalne przewody wyprowadzające

2.    wydzielanie wewnętrzne (inkrecja) – przykł. gruczoły dokrewne

Gdy gruczoły nie mają przewodów wyprowadzających, a wydzielina trafia bezpośrednio do naczyń krwionośnych, naczyń chłonnych, komórek nerwowych.